Sagnir - 01.06.2009, Qupperneq 21

Kristfn Svava Tómasdóttir
Sagnir, 29. árgangur
24. oktober 1975 -
kvennafrí eða kvennaverkfall?
i
„...lendingin var kvennafrí - sem var tiltölulega hættulaus
hugmynd og rakst vel á forsendum kerfisins!'1
Þann 24. október 1975 lögðu 90% íslenskra kvenna
niður vinnu og tuttugu og fimm þúsund manns sóttu
á Lækjartorgi stærsta útifund sem haldinn hafði verið á
Islandi. Yfirlýst markmið aðgerðanna var að mótmæla
almennu vanmati á störfum kvenna og vekja konur
til vitundar um mikilvægi vinnuframlags þeirra fyrir
þjóðfélagið.2 Hugmyndin hafði fyrst komið fram á
Islandi á fundi Rauðsokkahreyfingarinnar árið 19703
og verið orðuð hjá íslenskum kvenréttindakonum við
ýmis tækifæri eftir það,4 en var lögð fram sem tillaga
á ráðstefnu sem haldin var á Hótel Loftleiðum í tilefni
alþjóðlegs kvennaárs Sameinuðu þjóðanna í júnílok árið
1975. Hugmyndin var að konur færu í verkfall einn dag
og sýndu þannig fram á hversu ómissandi vinna þeirra
væri fyrir samfélagið. Uppástungan vakti harðar deilur og
það var ekki fyrr en lagt var til að yfirskrift dagsins yrði
frí frekar en verkfall sem sættir náðust5 og samþykkt var
með meirihluta atkvæða að skora á konur að „taka sér frí
frá störfum á degi Sameinuðu þjóðanna 24. október“.6
Málamiðlunin var ekki gerð átakalaust en aðgerðin
var skráð á spjöld sögunnar sem kvennafrídagur og
endurtekin undir því nafni árin 1985 og2000.
Þótt augljós munur sé á verkfalli og frídegi í
hefðbundnu samhengi breyttist inntak aðgerðarinnar
ekki með nafnbreytingunni: konur stefndu eftir
sem áður að því að leggja niður vinnu. En er hægt
að breyta yfirskrift aðgerðar án þess að breyta eðli
hennar? Þorgerður Einarsdóttir félagsfræðingur
heldur því fram að nafnbreyting kvennafrídagsins
hafi verið vendipunktur í hugmyndafræðinni að baki
honum. Hún túlkar ákvörðunina sem eðlisbreytingu
aðgerðarinnar úr femínískri aðgerð í kvennaaðgerð?
Konurnar sem stóðu fyrir deginum hafi ekki lagt í þá
ögrun við ríkjandi kerfi sem felst í verkfalli en dregið
broddinn úr aðgerðinni með þeirri málamiðlun að
kalla hana frí. Kvennafrídagurinn hafi ekki falið í sér
nægilegan baráttuvilja og andstöðu við ríkjandi gildi:
„Góðar stúlkur fara ekki í verkfall, þær gera ekki kröfur."8
Það er fagnaðarefni að fjallað sé um kvennafrídaginn á
gagnrýninn hátt en ekki með saknaðarglýju í augum, en
það háir niðurstöðum Þorgerðar að umfjöllun hennar um
kvennafrídaginn er ekki ítarlegogrökstuðningurinnþar af
leiðandi ekki nógu sterkur. Getur verið að vinnustöðvun
90% kvenþjóðarinnar á einum degi hafi ekki verið
ögrandi aðgerð? Voru konurnar að beygja sig undir ok
ríkjandi gildismats með nafnbreytingu dagsins? Til þess
að svara þeirri spurningu af einhverri sanngirni verður að
Kvenréttinda krafist
19