Helgafell - 01.04.1954, Qupperneq 9

HANDRITAMÁLIÐ
7
ritanna og því, á hvorum staðnum væri betri aðstaða til rannsókna á þeim.
Líklegt er, að slík skipting liefði orðið Islendingum fremur hagstæð vegna
þess, meðal annars, hverjum vísindamönnum við eigum á að skipa á því
sviði. Þar að auki mundi það' hafa verið íslendingum í lófa lagið að gera
Reykjavík í framtíðinni að slíkri miðstöð rannsókna í norrænum fræðum,
að hægt hefði verið að draga sífellt fleiri handrit hingað heim á þeim for-
sendum. Sú samkeppni, sem þannig hefði skapazt milli þjóðanna um rann-
sóknir handrita, hefði getað orðið upphaf að nýju blómaskeiði í þeim
fræðum, íslenzkri menningu til mikils ávinnings.
Sameign hefur af mörgum verið lögð þannig út, að með henni eignist
Islendingar ekki eitt einasta handrit að fullu. Þótt slíkt megi að vísu til
sanns vegar færa, er það mjög þröngur skilningur á eignarréttinum, þar
sem aðeins er blínt á formið, en ekkert hirt um hitt, sem er mikilvægara,
en það er handhafarétturinn. Hugsum oss, að meginhluti handritanna hefði
verið fluttur til varðveizlu hér í Reykjavík, en það hefði náttúrlega verið
forsenda þess, að samningar gætu tekizt. Það hefði aldrei komið til mála,
að neitt þeirra yrði flutt aftur til Danmerkur, meðan íslenzk tunga væri
við lýði. Skiptir það þá höfuðmáli, að við deilum hinum lagalega eignar-
rétti með Dönum, ef hinn raunverulegi réttur, umráðarétturinn yfir hand-
ritunum, er í höndum vor sjálfra?
Hér virðist vera um að ræða varhugavert mat á hlutfallslegu gildi hins
formlega eignarréttar og umráðaréttarins. I máli sem þessu, þar sem við
höfum hvorugan þennan rétt fengið viðurkenndan, er líklegt að umráða-
rétturinn hefði markað spor í rétta átt. Hann hefði með tímanum skapað
hefð, sem síðar hefði getað leitt til viðurkenningar á fullum eignarrétti
vorum.
IV.
Rök íslendinga í handritamálinu hafa ekki verið byggð á lagalegum
rétti til handritanna, heldur á því, að til sé annar skilningur á eignarrétti
andlegra verðmæta en hinn lagalegi. Ein gildasta röksemd Islendinga fyrir
endurheimt handritanna er, að hér muni þau rannsökuð af mestri skarp-
skyggni og áhuga. Erlendis eru þau flestum dauðar fornminjar, en á Islandi
yrðu þau þjóðargersemar. Þótt frjálst nútíma þjóðfélag grundvallist að veru-
legu leyti á því að eignarrétturinn sé virtur og að tryggður sé einstaklings-
rekstur í sem allra víðastri merkingu, hefur mannkyninu með vaxandi
þroska skilizt, að hann er ekki skilyrðislaust öllum öðrum rétti æðri, heldur
verður oft að takmarka hann á margvíslegan hátt, og jafnvel svipta menn
eignarréttinum yfir þeim hlutum, sem þeir misnota eða vannota. Deilur
urn það, hvort atvinnutæki eigi að vera í eign einstaklinga eða t. d. ríkisins,
settu að margra dómi einkum að snúast um það, hvor þessara aðila sé lík-
legri til að reka þau betur og til meiri heilla fyrir allt þjóðfélagið. Þannig
ætti að minnsta kosti að vera um menningarverðmæti þessarar tegundar.
Lau eru fjársjóður, sem ávaxta ber til sem mestrar gleði og göfgunar fyrir
allt mannkyn. Ef oss tekst að sýna fram á, að handritin séu frá þessu sjón-