Helgafell - 01.04.1954, Qupperneq 46

44
HELGAFELL
En þegar nútímamaður, með þekkingu á list Thorvaldsens, heldur því
blákalt fram, að myndhöggvarinn hafi ekki, svo séð verð'i, borið neinn sér-
stakan ræktarhug í brjósti til föður síns, eða að minnsta kosti aldrei látið
þær tilfinningar í ljós, þá hlýtur mjög að reyna á langþol sögufróðra manna,
sem betur vita. Slík staðhæfing er nefnilega ekki einvörð'ungu sögufölsun
eða afskræming sannfræðilegra heimilda, heldur óbein árás á manngerð
Bertels Thorvaldsens, hvort tveggja að sjálfsögðu til komið fvrir það, að
menn hafa vanrækt að tileinka sér nægilega tiltækar heimildir að ævisögu
listamannsins.
En það er satt — hér kemur fleira til greina en hin beinu sögulegu
gögn. Fyrsti ævisöguritari Thorvaldsens, Thiele, hefur frá fyrstu dregið'
upp alranga mynd af föður hans, Gottskálki, einvörðungu vegna þess, að
mannþekking hans hrökk ekki til andspænis hinum stórbrotnu Jínum í
skapgerð hans og harmsögulegum örlögum. Sem sálgreiningarfvrirbrigði er
Gottskálk sýnu merkilegi-i en sonurinn, hinn geníali listamaður. En slík
staðreynd stríðir engan veginn gegn því, að hann sé látinn njóta sann-
mælis um sonarlega ræktarsemi. Og með því, að enginn hefur enn orðið'
til þess hér í Danmörku að gera sambandi þeirra feðganna viðhlítandi skil,
vonast ég til þess að geta veitt liinum danska landa mínum endanlega upp-
reisn í þessu tilliti — og lesandanum jafnframt nokkrar upplýsingar á
stangli, sem honum séu nýstárlegar.
Þetta ættarsamband er í órjúfandi tengslum við það land, sem Gott-
skálk Þorvaldsson kom frá, og það er þar, sem vér verðum að hefja frá-
sögnina.
Ættartala Gottskálks Þorvaldssonar er í fullkomnasta lagi. Sjálft skírn-
arnafnið', Gottskálk, er komið inn í ættina á fimmtándu öld, frá einum
voldugasta biskui)i fslands, sem sjálfur var af norskum aðalsættum. Allt
fram á 1(5. og 17. öld sátu forfeður Gottskálks í báðar ættir tignustu embætti
landsins. Þessi staðreynd, að Gottskálk var af háum ættum, er revndar
kunn öllum dönskum æHsagnriturum Thonutldsens. En hitt hafa þeir ekki
getað skilið, hvers vegna hinni tignu ætt hafði í skjótri svipan hrakað svo
mjög, að afi Bertels var til knúður að veðsetja hluta af óðali sínu til þess
að geta sent tvo sonu sína til handiðnaðarnáms í Kaupmannahöfn. En
þetta er engin gáta. Allar gamlar og auðugar ættir á íslandi voru, á átjándu
öld, ofurseldar þessari sömu fátækt. Svo gersandega hafði hin konunglega
danska einokunarverzlun rúið þjóðina á hálfri annarri öld og sópað öllum
verðmætum út úr landinu.
Þó að' afi Bertels, séra Þorvaldur Gottskálksson, væri prestur, þá var
hann einnig meistari í timbursmíð. Hann stóð sjálfur fyrir byggingu sinnar
eigin kirkju að Miklabæ, sem var frumlegust allra íslenzkra kirkna að
byggingarstíl. Hún stóð óhögguð fram til 1841.
Gottskálk fór 17 ára gamall til Kaupmannahafnar, árið 1757. Hann
virðist fyrst liafa gefið sig að steinsmíði. Að minnsta kosti er hann í elztu
íslenzkum heimildum nefndur steinhöggvari. En áðúr hafði hann samt