Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2003, Side 79

SIGMUND FREUD OG TRUARLIFIÐ
Þegar Freud byrjar svo lækningastörf sín með taugaveikluðu fólki er
hann mótaður af þessum viðhorfum. Honum er nauðsyn að reyna að
rekja sjúkdóminn til uppruna síns. Hann nálgast hvern sjúkling sem vís-
indamaður, er vinnur að rannsóknum sínum. En áður en harm veit af
rekur hann sig á að ekki er lengur hægt að styðjast við taugafræðina. Sef-
asýki, áráttusýki og kvíðasýki verða ekki raktar til skemmda á taugakerf-
inu. En sjúkdómana þarf engu að síður að rekja til róta. Þær rætur voru
sálræns eðlis og hefst nú nýtt skeið í fræðaferli Freuds. Þar segir vissu-
lega hin gamla mótun tdl sín: Viðhorfið er sögulegt og upprunalegt
(genetískt).
Eg sagði að fjölskylduaðstæður Freuds hafi verið óvenjulegar og flókn-
ar. Við slíkar aðstæður vakna margar spurningar í huga gáfaðs barns og
unglings. Hver er ég? Til hvers er ég hér? Hvað þýðir að vera gyðingur?
Af hverju eru gyðingar öðruvísi en annað fólk? Af hverju eru þeir alltaf
ofsóttir? Og þegar lengra er litið: Hvað þýðir það að vera maður? Hvem-
ig verður maður það sem hann er? Hvað mótar hann framar öðra?
Spumingar af þessu tagi vora áreiðanlega ofarlega í huga Freuds, allt
frá fýrstu tíð. Þess má sjá mörg merki. Þær ollu því til að mynda, að þessi
skólaði raunvísindamaður varð jafhframt mikill húmanisti. En á smn sér-
staka hátt. Þar sögðu mótunaráhrifin til sín. Harrn leitaðist við að kanna
rætur menningarinnar - egypskrar menningar, grískrar og rómverskrar,
svo og indverskrar. Þar varð hann feikivel að sér. Fyrir utan mikinn áhuga
hans á fornri list, var honum tvennt efst í huga: Hvernig varð mannlegt
samfélag til, hvemig þróaðist það og hver var hlutur trúarbragðanna?
Hann var greinilega mikill, ekki síst þegar saga gyðinga var skoðuð.
Ahugi Freuds á manninum og tilvera hans sneri raunar ekki aðeins að
fortíð og forsögu hans. Hann beindist líka að fagurbókmenntum. Því að
það voru skáldin, sem gerðu sér mest far um að skilja mannlífið og mörg
vora þau gædd undraverðu innsæi og sáu lengra og dýpra en aðrir dauð-
legir.
Með þennan búnað kemur Sigmundur Freud að rannsóknum sínum á
trúarhfi, þegar tuttugasta öldin er gengin í garð. Hann kemur að því
verkefni með óvenju yfirgripsmikla menntun, mótuð viðhorf og vísinda-
lega skólun, en jafnframt hfandi og frjótt hugmyndaflug, sem hann
reyndi að halda í hemilinn á, svo að það leiddi hann ekki afvega. Víst
tókst það ekki alltaf eins og vel og skyldi. En hafa skal í huga um trúar-
lífsrannsóknir Freuds, að þær vora ekki nema lítið brot af fræðastarfsemi
77