Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2006, Page 28

BERGLJÓT SOFFÍA KRISTJÁNSDÓTTIR
fetað sig um heiminn, áttað sig á honum og athafhað sig í honum. Birtan
er í sem stystu máli oftast jákvætt fyrirbæri í huga fólks og máh. Þess sér
víða staði; hér nægir að nefna metafóru eins og upplýsinguna og hve oft
stjórnmálamenn segja að bjart sé framundan í efnahagslífinu.
Og úr því minnst er á birtuna: Ef skýringarnar tvær á kenningu Gísla
eru bornar saman sést að lýsigullið, birtan, er forsenda þess að menn geti
etið, drukkið og skemmt sér í boðinu sein veldur því að gull er kallað
jjarðar dagur, í seinni skýringunni er miðað við að hún sé sjálfsagt ein-
kenni á lífi Gísla sem frjáls manns - meðan útlaginn verði hins vegar ein-
att að forðast hana. Birtan er með öðrum orðum lykilatriði í báðum til-
vikum.
En hvað um vörpun? Sé kenningin „eyðendr fjarðar [...] dags“ útlögð
svo sem venjan er, þ.e. ,eyðendur gulls', er naumast um virka vörpun að
ræða milli tveggja sviða eða af tveimur sviðum á hið þriðja; hugsunin
,Ægis birta er gull‘ er hefðbundin endurtekning á formúlu. Kenningin
verður þar með dæmi um staðlað einkenni dróttkvæðs skáldskaparináls.
Sé hún hins vegar talin tvíræð, má ætla að hún vitni um hvernig góð skáld
fundu sér leiðir til að glæða formúlu og hefð nýju lífi. Skýringarnar mætti
bera saman með þessum hætti:
Fyrsta skýring (hefðbundin)
A. Formúla - virk vörpun virðist fjam (tvö svið/fjögur svið
stöðluð klisja).
B. Kenning byggð á frásögn utan sögu (sbr. Snoira Eddu og
eddukvæði)
„eyðendr fjarðar dags“ [fjarðar dags = Ægis birtu = gulls]: þeir
sem eyða gulli; örlátár menn.
C. Tengsl við lausamál valda því að eðlilegt er að túlka
kenninguna í heild sem íróníu.
Onnur skýring (óhefðbundin)
A. Nafnskipti - virk vörpun á einu sviði
fjarðar dags = fjarðar daga = daga við fjörð = ævidaga við fjörð.
B. Kenning byggð á frásögn Gísla sögu, tengd ævi
aðalpersónunnar „eyðendr fjarðar dags“ [fjarðar dags = daga
við fjörð = ævidaga við Dýrafjörð]: þeir sem gera að engu
ævidaga Gísla við Dýrafjörð.
2 6