Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2006, Blaðsíða 20

LIZ STANLEY
ur f]öldi manns, stundum hundruð Búa, væri færður tíl annarra búða sem
nær voru heimili fólks eða til ættingja sem bjuggu annars staðar og, í
tilfelli svartra, til að vinna annars staðar. Hún sýnir líka að stundum
komu hópar af fólki í búðimar, stundum mikill fjöldi, sem færðir höfðu
verið frá öðmm búðum eða breski herinn flutt þá þangað eftir að kveikt
hafði verið í bændabýlum. Þetta hefur það í för með sér að erfitt er að
alhæfa nokkuð um einstakar fangabúðir vegna þess að á aðeins nokkrum
mánuðum gat orðið mikil endumýjun á fólki, stjórnendum, starfsliði og
föngum.
Rannsakendur hafa haft sterka tilhneigingu til að gera ráð fýrir því að
skipulag fangabúðanna hafi verið miðstýrt skrifræðiskerfi í föstum skorð-
um, stigskipt og reglufast, og margvísleg flókin atriði í skjalaheimildum
túlkuð sem afleiðing af vanhæfni starfsliðs. I dæmtmum sem bragðið
hefur verið upp hér (og í mörgum öðrum svipuðum tilvikum) má þó sjá
að stundum var munur á því hvernig formlegum regluin var ffamfylgt,
að sjálfstæði hvers staðar var umtalsvert og að fólksfjöldinn í fangabúð-
unum tók stöðugt breytingum. Þannig em stórar skipulagsheildir ætíð í
raun og vera, og alltaf em formlegar og óformlegar víddir á þeirn þegar
til kastanna kemur. Auk þessa, þegar unnið er með þessi gögn í heild
sinni, birtist róttækari sýn á öll þau fjöldamörgu frávik frá reglum og
uppbyggingu kerfisins.
Þegar til kom var því ekki um einhverja eina skipulagsgerð og eitt
reglusafn að ræða sem þessi dæmi vom ffávik ffá. Helst mætti líta á út-
gefhu reglurnar sem hið æskilega ástand, að þær hafi verið birtar í
ákveðnu samhengi þar sem viðurkennt var að fangabúðirnar ættu hver
um sig við mismunandi vanda að etja. Staðbundin vandamál við rekstur
búðanna, hæfni og vanhæfhi starfsliðsins, afar ólíkt pólitískt „yfirbragð“
fólksfjöldans í búðtmum og ólík einkenni þess að öðm leyti, mismunandi
kröfur frá hendi herstjórans, svo ekki sé minnst á erfiðar og hættulegar
aðstæður í stríðinu, allt þetta gerði fylgni við reglurnar óvissa og breyti-
lega og „frávik“ ffá þeim að vissu leyti eðlileg. Samanlagt verða öll þessi
ffávik að því sem skipulagsgerðin var í raun og vem „á staðnum“ og
gögnin sem innihalda formlegar reglur og reglugerðir em misvísandi -
eða réttara sagt, þau hafa verið túlkuð á misvísandi hátt.
Það sem ég hef áhuga á í þessu sambandi er hvernig fangabúðakerfið
hefur verið útskýrt með því að tengja það við þekkt ytra mynstur eða
„form“ - þ.e. hið klassíska „skriffæðiskerfi“ - sem það passar ekki við í