Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2006, Blaðsíða 104

JÓN KARL HELGASON
veru, svo að ég gat ekki náð tali af henni. Þetta var eins og and-
styggileg reyfarasaga. (bls. 75)
Sjálfsagt vildi hún gera mér allt til geðs og reyna að létta mér
skilnaðinn sem mest. Þetta var allt eins og í sögum ffá miðöld-
um, sem ég hafði jafnan hugsað mér leiðinlegastar allra sagna
í veröldinni og varla getað talið til bókmennta. Og nú var ég
sjálfur lentur í sams konar ævintýri, - sams konar vanda, - ég,
- ég. (bls. 159)
Sagan er ekki hér með búin. Þegar ég skrifa þessi orð, er hún
enn ekki búin. Hvað þykist ég vera að semja sögu? - Hver er
meiningin með þessu pári? En ég verð að reyna að halda mér
við söguþráðinn. (bls. 76)
í þessari grein verður ljósi varpað á umrædd einkenni á verki Elíasar en
jaftiframt kynnt tvö bó\nneTmX.ú\xígK.ok,f>-ásag>iarspegill (fr. mise en abyme)
og sjálfgetna skáldsagan (e. the selfbegetting novel), sem lítt hefur borið á
góma hér á landi en gætu skerpt umræður um íslenskar sjálfsögur.
Galdurinn
Islenska bókmenntahugtakið sjálfsaga má rekja til skrifa Astráðs Eysteins-
sonar í greinasafrúnu Umbrotum frá árinu 1999. Astráður segir það vera
þýðingu á enska hugtakinu metafiction og beitir því m.a. við greiningu á
skáldsögunum The French lieutenant's woman (Astkona franska lautinantsins)
eftir John Fowles og I sama klefa eftir Jakobínu Sigurðardóttur.3 I upp-
haflegum skrifum sínum um þessi verk á árunum 1983 til 1985 notaði
Ástráður hins vegar önnur orð í svipaðri merkingu. Þannig talaði hann
um að skáldsaga Jakobínu væri „sjálfsvísandi og sjálfsmeðvituð" og í
grein sinni um verk Fowles ræddi hann um „vísvitaðar skáldsögur".4
Þetta bendir til að hugtakinu sjálfiaga sé ætlað að sameina tvo ættboga er-
lendra hugtaka sem mótast höfðu í umfjöllun um bókmenntir austanhafs
3 Ástráður Eysteinsson, Umbrot. Bókmenntir og nútími, Reykjavík: Háskólaútgáfen,
1999, bls. 214 og víðar.
4 Astráður Eysteinsson, „Þetta er skáldsaga. I sama klefa eftir Jakobínu Sigurðardótt-
ur“, Tímarit Máls og menningar 44/1 (1983): 87-99, bls. 90; Astráður Eysteinsson,
,John Fowles og Ástkonan", Tímarit Máls og menningar 46/4 (1985): 484-498, bls.
487.
102