Þjóðlíf - 01.07.1990, Qupperneq 5

VÍGHREIÐRIÐ
í FLÓANUM
Þess er nú minnst víða um lönd að rúm
hálf öld er liðin frá upphafi síðari heim-
styrjaldarinnar. Um þessar mundir eru
50 ár liðin frá því breski herinn kom
hingað til lands og hernam þá meðal
annars Kaldaðarnes í Flóa, þar sem þeir
settu upp eina stærstu herstöð sína
hérlendis. En nú grær yfir allt í Kaldað-
arnesi..............
SJÓRÆNINGJA
JENNÍ
í nýútkominni ævisögu Lotte Lenya er
dregin upp nærgöngul mynd af lífi
þessarar örgeðja listakonu, sem aldrei
þótti beinlínis falleg en hins vegar full af
því sem kallað var „hrein eða hrá eró-
tík“. Leiðir hennar lágu á ungum aldri til
Berlínar þar sem hún kynntist feimnis-
legu, alvörugefnu tónskáldi af gyðinga-
ættum að nafni Kurt Weill og þau giftust
árið 1926. Hún lék í ýmsum leikritum á
síðustu árum Weimarlýðveldisins,
meðal annars í verki Marielouise Fleis-
er, „Frumkvöðlarnir frá Ingolstadt" eða
„Die Pioneren von Ingolstadt". En fyrst
og fremst lék Lotte Lenya í sýningum
Brechts og Weills: Hún var Sjóræn-
ingja-Jenní í Túskildingsóperunni ....
SKÓLAMÁL
Heimsókn í Heyrnleysingjaskólann, sem
berst fyrir löggildingu táknmálsins ... 105
HEILBRIGÐI mm^^m—mmm
Kvef getur bætt getu manna til að leysa
verkefni ........................... 110
Rafvædd getnaðarvörn................ 110
Er magasár og jafnvel krabbamein
smitandi? .......................... 111
Flengingar í skólum
og á heimilum ...................... 111
Eftir hverju sækjast karlar
og konur með kynlífi? .............. 112
NÁTTÚRA - VÍSINDI
Maðkafluga ógnar Norður-Afríku og
Miðjarðarhafslöndum. Gráðugir maðkar
éta upp fórnardýrin. FAO sendir viðvörun
til 38 landa........................... 108
Kínversk tígrisdýr að deyja út........ 108
Hvalir tala saman ..................... 109
Elsta steingerða dýr í heimi. 340 milljón
ára gamalt skriðdýr veldur deilum og
leggur land undir fót ................. 109
ýmislegt ^^^mmmmmm^m
Viðskipti (smáfréttir)...... 102
Erlendar smáfréttir........ 102
Lesendakönnun ............... 80
Krossgáta.................. 118
Sérfræðingaveldið
í Þjóðlífi að þessu sinni er m.a. fjallað um samskipti ríkisvaldsins og sérfræðinga í
heilbrigðiskerfinu. í ljós kemur að sérfræðingarnir hafa sýnt þar mikla óbilgirni og
ríkisvaldið hefur ekki megnað að standa í fæturna í samningum við þá. Árum saman hafa
ríkisstjórnir, heilbrigðisráðherra eftir heilbrigðisráðherra, reynt að koma skikk á skipulag
heilbrigðisþjónustu í landinu án verulegs árangurs. Skúli G. Johnsen borgarlæknir lýsir
skipulaginu sem hreinustu hörmung. Hann telur t.d. að afnám tilvísana sem sérfræð-
ingarnir hafa barist fyrir feli í sér að ekkert verði úr uppbyggingu heilsugæslustöðva.
Við mótun heilbrigðisstefnu og þjónustu við sjúklinga væri auðvitað eðlilegt að sjúkl-
ingar og heilbrigðisástand þjóðfélagsþegnanna réði ferðinni. Því miður er ástæða til að
óttast að þjóðarheill ráði ekki ferðinni. Stundum er engu líkara en þróunin á markaðnum
hjá læknastéttum sé afdrifaríkari um heilbrigðisstefnu heldur en þjónustan við þjóðfé-
lagsþegnana. Sérfræðingum hefur fjölgað jafnt og þétt síðustu árin og þeir setja æ meira
mark á heilbrigðismálin. Árið 1976 voru sérfræðingarnir 120, í dag eru þeir 355 talsins.
Almennir læknar hafa æ minna að segja um þróun mála. I Reykjavík eru nú sjö
sérfræðingar á móti hverjum einum heimilis eða heilsugæslulækni. Sérfræðingarnir hafa
tekið völdin í læknafélögunum og þeir hafa skákað ríkisvaldinu í samningum. í skjóli
aðstöðu sinnar gagnvart sjúklingum hafa þeir kverkatak á ríkisvaldinu og þrýsta því upp
að veggnum. Auðvitað hafa þeir sýnt að sumu leyti aðdáunarverða lagni í þessum
samskiptum, en það hlýtur að vera álitamál hvort hér sé um heilbrigða samningahætti að
ræða.
Ríkisvaldið er vanmátmgt gagnvart þessum volduga borðnauti sínum og hefur tapað
slag eftir slag.
Margar skuggahliðar eru á veldi sérfræðinga. Framkvæmdastjóri ríkisspítalanna segir
t.d. að í sjúkrahúsunum liggi vannýttar fjárfestingar beinlínis vegna þess að sérfræðingar
vilja halda starfsemi sjúkrahúsa í skefjum, enda eru þau samkeppnisaðilar. Sérfræð-
ingarnir lenda auðvitað oft í margföldum og óheilbrigðum hagsmunaárekstri. Þeir vinna
að hluta á sjúkrahúsunum og taka þátt í að móta rekstur og heilbrigðisstefnu þeirra, en eru
jafnframt með það sem þeir kalla sjálfir einkarekstur utan sjúkrahúsanna.
Það er svo að bera í bakkafullan lækinn þegar sömu aðilar og móta stefnuna á
sjúkrahúsunum gagnrýna útþenslu ríkisvaldsins í heilbrigðiskerfinu og vilja beina sjúkl-
ingunum í ríkari mæli til einkastofana — til sín. En hver ætli borgi brúsann þar? Einka-
praxis sérfræðinganna er oft mærður í fjölmiðlum sem valkostur við heilsugæslu eða
heimilislækna og jafnvel látið í það skína að þannig sé verið að létta fjárhagsbyrðum af
samfélaginu. En slíkt er í flestum tilfellum ekki annað en yfirdrepsskapur og hræsni; það
er ríkið í formi almannatrygginga sem borgar fyrir. Hinir ríkisreknu sérfræðingar eru jafn
ríkisreknir í einkapraxis sínum eins og á sjúkrahúsunum. Það er alltaf seilst í sama
vasann.
Það er umhugsunarvert að hvergi verður sjáanlegt að heilbrigðisástand þjóðarinnar fari
batnandi þrátt fyrir síaukinn fjölda sérfræðinga og vaxandi veldi þeirra. Kostnaður við
sérfræðilæknishjálp jókst úr 440 milljónum kr. árið 1983 í 860 millljónir kr. árið 1988 á
föstu verðlagi án þess að nokkur yrði var við einhverjar eðlisbreytingar. Oft er sagt að
heilbrigðiskerfi okkar sé eitt hið fullkomnasta í heimi, — en það var líka sagt fyrir áratug
síðan þegar sérfræðingarnir voru ekki eins margir og valdamiklir og þeir eru í heilbrigðis-
kerfinu í dag. Og það er fullvíst að það er kominn tími til að huga meira að forsendum
heilbrigðiskerfisins, — orsök sjúkdóma fremur en afleiðingum þeirra. En hvernig nýtast
sérfræðingarnir til þeirra hluta?
Óskar Guðmundsson.
Útgefandi: Félagsútgáfan h.f. Vesturgötu 10, box 1752, 121 Reykjavík, sími 621880. Stjórn: Svanur
Kristjánsson, Bjöm Jónasson, Ásgeir Sigurgestsson, Hrannar Björn, Margrét Björnsdóttir, Guö-
mundur Ólafsson, Jóhann Antonsson, Birgir Árnason, Skúli Thoroddsen, Hallgrímur Guðmundsson,
Ámi Sigurjónsson. Ritstjóri Þjóðlífs: Óskar Guðmundsson. Blaðam.: Páll Vilhjálmsson, Einar Heim-
isson, Sævar Guðbjömsson. Setn. o.fl.: María Sigurðardóttir. Prófórk: Sigurlaug Anna Gunnarsdóttir.
Fréttaritarar: Arthúr Björgvin Bollason (Munchen), Guðmundur Jónsson (London). Einar Karl
Haraldsson (Stokkhólmi), Guðrún Helga Sigurðardóttir (Finnlandi). Ingólfur V. Gíslason (Lundi),
Jón Ásgeir Sigurðsson (New Haven), Yngvi Kjartansson (Osló), Ámi Snævarr (Parfs). Forsíða,
hönnun: Erlingur Páll Ingvarsson. Ljósnt. á forsíðu: Guðmundur Ingólfsson. Skrifstofustjóri: Guðrún
Björk Kristjánsdóttir. Bókhald: Jón Jóhannesson. Framkvæmdastjóri: Lára Sólnes. Auglýsingar:
Hörður Pálmarsson. Markaður: Hrannar Björn. Prentvinnsla: G. Ben. prentstofa hf. Kópavogi, sími:
641499. Blaðamenn símar: 623280 og 622251. Ritstjóri: 28230. Áskriftasími: 621880. Auglýsingasímar:
26450 og 28149.
ÞJÓÐLÍF 5