Læknablaðið : fylgirit - 01.01.2007, Blaðsíða 21

DAGSKRA / XIII. VISINDARAÐSTEFNA Hl
AGRIP GESTAFYRIRLESTRA
G 1 Er sóri sjálfsofnæmissjúkdómur?
Helgi Valdimarsson
Rannsóknastofa í ónæmisfræði, HÍ og Landspítali
helgiv@landspitali. is
Sóri (psoriasis) er algengur og þrálátur bólgusjúkdómur í húð
og einkennist af offjölgun hornfrumna í yfirhúð. Framundir 1990
beindust rannsóknir á orsökum sóra fyrst og fremst að því að
leita að galla í yfirhúðarfrumunum sjálfum, og þær bólgufrumur
sem eru áberandi í sóraútbrotum voru taldar vera afleiðing en
ekki orsök offjölgunar hornfrumnanna. Sóri getur verið mjög
ættlægur og vitað er að vefjaflokkasameindin HLA-Cwó tengist
sjúkdómnum. Þó fá ekki nema um 10% þeirra sem eru Cw6
jákvæðir sóra.
Ég mun gera mjög stuttlega grein fyrir helstu niðurstöðum
rannsókna sem við unnum að milli 1980 og 1995. í fyrsta lagi virtist
íferðT-eitilfrumna ónæmiskerfisins inn í húð sórasjúklinga orsaka
offjölgun hornfrumnanna og koma útbrotunum af stað. í öðru
lagi benti ýmislegt til þess að það séu T-frumur sem eru sérhæfðar
til að bregðast við hálsbólgusýklum (streptókokkum) sem ráðast
gegn keratíni í húð sórasjúklinga eins og um streptókokka
væri að ræða. Vitað var að sóri getur byrjað skömmu eftir
streptókokkasýkingar í koki. í ljós kom að M-prótein á yfirborði
streptókokka hefur mjög áþekka byggingu og keratín sem er
aðalstoðefni hornfrumna. Þannig blasti það við fyrir um 10 árum
að kanna hvort sóri væri sjálfsofnæmissjúkdómur sem orsakast af
víxlviðbrögðum (cross-reactivity) T-frumna sem eru upphaflega
virkjaðar af streptókokkum en ráðast síðan gegn hornfrumum.
I dag er staðan í stuttu máli þessi.
1.1 blóði sórasjúklinga eru T-frumur sem virkjast af peptíðum
sem eru til staðar annars vegar í M-próteinum (M-peptíð) og hins
vegar í keratínum (K-peptíð). í blóði náinna ættingja sjúklinganna,
sem hafa ekki sóra þótt þeir séu HLA-Cw6 jákvæðir, finnast ekki
T-frumur sem virkjast af K-peptíðum, en hins vegar finnast í blóði
þeirra T-frumur sem virkjast af M-peptíðum.
2. Um 10% T-frumna í blóði tjá á yfirborði sínu sameindir
sem gera þeim kleift að komast út úr blóðrás inní húð
(húðsæknisameindir). Hins vegar tjá nær allar T-frumur sem
bregðast við K-peptíðum slíkar húðsæknisameindir.
3. Margt bendir til þess að sá undirflokkur T-frumna (CD8),
sem greinir ónæmisvaka, meðal annars í tengslum við HLA-
Cw6, eigi beina aðild að myndun sóraútbrota. Þær T-frumur sem
bregðast við K-peptíðunum eru nær allar CD8 T-frumur.
4. Margt bendir til þess að kverkeitlarnir séu uppeldisstöðvar
fyrir þær T-frumur sem ráðast á húð sórasjúklinga. Við ætlum
því að kanna hvort útbrot sórasjúklinga lagast eftir brottnám
kverkeitla.
G 2 Áhrif Transforming Growth Factor beta (TGFþ) á
stofnfrumur úr fósturvísum
Guörún Valdiinarsdóttir', Helga Eyja Hrafnkelsdóttir1, Níels Árni
Árnason1, Sæmundur Oddsson1, Stieneke van den Brink2, Robert Passier2,
Eiríkur Steingrímsson', Christine Mummery2
'Lífefna-og sameindalíffræðistofa, læknadeild HÍ, "Hubrecht Laboratory,
Netherlands Institute for Developmental Biology and Heart-Lung Institute,
Utrecht, Hollandi
gudrunva@hi.is
Stofnfrumur úr fósturvísum (embryonic stem cells, ES-frumur)
eru einangraðar úr innri frumumassa fósturvísis á kímblöðrustigi.
ES-frumur geta annað hvort endurnýjast óendanalega eða
sérhæfst í hvaða frumugerð líkamans sem er. Þessir eiginleikar
bjóða upp á einstaka möguleika í stofnfrumulækningum enda er
markmiðið að nýta ES-frumur sem ótakmarkaða uppsprettu til
að sérhæfa þær í frumulínur sem nota má til ígræðslu í skaddaðan
vef. Auk þess geta ES-frumur hugsanlega skýrt þróun ýmissa
sjúkdóma. Til að þetta verði að veruleika er nauðsynlegt að
skilja samspil þeirra þátta sem viðhalda fjölhæfi eða ákvarða
sérhæfingu ES-frumna.
TGF boðleiðin hefur mikilvægu hlutverki að gegna í
fósturþroskun eins og sýnt hefur verið fram á með “knockout”
tilraunum á músum þar sem ákveðin gen TGF boðleiðarinnar
hafa verið slegin út. ES-frumur virðast henta vel til að athuga
nánar mikilvægi TGF í þroskun og sérhæfingu enda erfitt að
athuga slíkt í spendýrum, þá sérstaklega í mönnum.
Tilgangur þessa verkefnis er að kanna hlutverk TGF
boðflutnings í endurnýjun og sérhæfingu ES-frumna og einblínum
við á sérhæfingu ES-frumna í hjartavöðvafrumur en þær tilheyra
miðlaginu. ES-frumum er haldið ósérhæfðum og fjölhæfum
(pluripotent) í skilyrtu æti. Sérhæfingu ES-frumna er komið af
stað með myndun frumukúla (embryoid bodies) sem sérhæfast
enn frekar í hjartavöðvafrumur á gelatínhúðuðum brunnum.
Til þess að betri heimtur fáist á sláandi hjartavöðvafrumum er
hægt að rækta saman ES-frumur og innlagsfrumur (endoderm
cells). Sláandi samdráttarsvæði (beating areas) voru greind og
kom í Ijós að fjöldi þeirra eykst í samræktunum án sermis. ES-
frumurnar voru örvaðar með vaxtarþáttum TGF fjölskyldunnar
eða látnar yfirtjá sívirka TGF viðtaka. Frumurnar voru greindar
á ólíkum tímapunktum með tilliti til tjáningar TGF gena með
RT-PCR og virkni TGF boðleiðarinnar athuguð með “western
blotting” aðferðinni. Ákveðnir meðlimir sem tilheyra TGF
stórfjölskyldunni virðast örva ES-frumur til þess að sérhæfast í
hj arta vöðvafrumur.
G 3 Erfðafræði algengra sjúkdóma
Kári Stefánsson
Læknablaðið/fylgirit 53 2007/93