Læknablaðið : fylgirit - 01.01.2007, Blaðsíða 22

ÁGRIP GESTAFYRIRLESTRA / XIII. VÍSINDARÁÐSTEFNA HÍ
G 4 Kennsl borin á menn í stórslysum og stríði
Svend Richter
Tannlækningastofnun, tannlæknadeild HÍ
svend@hi.is
Inngangur: Til að bera kennsl á menn eru fyrst og fremst
notaðar þrjár greiningaraðferðir sem hver getur staðið ein og
sér. Tannfræðileg greining, DNA greining og fingrafaragreining.
Aðrar greiningaraðferðir eins og persónuskilríki, fatnaður,
skartgripir og aðrar persónulegar eigur geta einar og sér ekki
staðfest greiningu en geta stutt önnur gögn. Trúverðugri eru ýmis
líkamleg kennileiti eins og húðflúr, ör og merki eftir áverka eða
uppskurði og brottnám líffæra. Hér á landi er rannsókn óþekktra
einstaklinga, lífs eða liðinna, í höndum DVI-kennslanefndar
ríkislögreglustjóra.
Scandinavian Star ferjuslysið: Þann 7. apríl 1990 kom upp
eldur í ferjunni á Oslóarfirði á leið milli Noregs og Danmerkur.
Eitt hundrað fimmtíu og átta farþegar af 494 fórust. Ferjan
var dregin til Svíþjóðar og látnir fluttir til Osló til greiningar.
Rannsóknarhópar voru myndaðir til að starfa um borð í ferjunni,
safna gögnum um hina horfnu, samanburðar- og kennsluhópar
og krufningshópar. Danska DVI-nefndin kom til Osló, enda
margir Danir sem fórust. í þessum vinnuhópum störfuðu 17
tannlæknar, þar af tveir Danir og einn íslendingur. Eldur kom
upp á nokkrum stöðum nánast samtímis við stigaganga sem
lokaði útgönguleiðum. Merki um neyðarútganga voru fjarlægð og
fundust í káetu þekkts brennuvargs sem talinn er valdur slyssins.
Hann var einn þeirra sem fórust. Yfir 1.000 tilkynningar um
horfna menn bárust lögreglu, þar á meðal falskar tilkynningar.
Dánarorsök var fyrst og fremst eitraður reykur. Á aðalbruna-
svæðinu brann nánast allt. Þar fór hitastig yfir 1.000°C og aðeins
brunnin bein og tennur voru eftir. Niðurstaða tannfræðilegrar
greiningar varð sú að greining var staðfest hjá 107, greining
sennileg hjá 16, möguleg hjá 23, en engin niðurstaða hjá 12 eða
alls 158. Með öðrum greiningaraðferðum tókst að staðfesta
kennsl á öllum. Við lok greiningaferilsins komu í ljós mistök þar
sem greining tveggja stúlkna á sama aldri víxlaðist eftir að útför
annarrar hafði farið fram. Mistökin voru leiðrétt.
Rannsókn fjöldagrafa í Kosovo í ágúst 1999:Tilgangur verkefnisins
var að bregðast við ósk Stríðsglæpadómstólsins í Haag (ICTY) og
Interpol um rannsókn meintra fjöldamorða í Kosovo. Sendir voru
þrír fulltrúar íslensku DVI-kennslanefndarinnar. Hópnum var falið
að starfa á friðargæslusvæði Bandaríkjamanna í Suðaustur-Kosovo
í teymi með sex austurrískum lögreglumönnum. Starf íslenska
hópsins yrði uppgröftur, krufning, skráning persónueinkenna
og frágangur hinna látnu, með það meginhlutverk að finna
dánarorsök. Hlutverk Austurríkismanna yrði vettvangsrannsókn,
ljósmyndun, fingrafaragreining og rannsókn skotfæra.
Áður en rannsókn á vettvangi hófst var svæðið sprengjuleitað,
girt af með gaddavír og þungvopnaðir hermenn settir í gæslu allan
sólahringinn. Við rannsókn látinna var útbúin krufningsaðstaða
í hertjaldi á vettvangi þar sem hiti fór oft í 40°C. Eftir uppgröft
voru málmleitartæki notuð til að staðsetja byssukúlur. Við
skráningu notaði íslenski hópurinn í fyrsta sinn tölvuforrit frá
danska fyrirtækinu Plass Data.
Áverkar voru flokkaðir eftirfarandi: skotáverkar (high velo-
city damage), áverkar eftir hnífa, byssustingi, axir og þess háttar
(sharp or semi-sharp trauma) og höggáverkar af þungum áhöld-
um (blunt trauma). Skotáverki var staðfestur ef fannst skotgang-
ur í gegnum lög af fatnaði, hringlaga op og skotgangur (tractus)
í mjúkvefjum með/án áverka á beini. Sennilegur skotáverki ef
op fannst á húð og rekjanlegur gangur í mjúkvefjum. Mögulegur
skotáverki ef op fannst á húð, gangur í mjúkvefjum, sem var illa
rekjanlegur vegna rotnunar.
Rannsakað var 21 lík. Hægt var að staðfesta dánarorsök 16
einstaklinga, mögulega dánarorsök þriggja, en í tveimur tilvikum
voru líkin það illa farin að ekki var hægt að greina dánarorsök.
Dánarorsök flestra voru skotáverkar, en einnig komu við sögu
höggáverkar, stungusár og skorinn háls. Heildarskýrslu var skilað
til Haag-dómstólsins í desember sama ár.
Tsunami. Rannsókn látinna á flóðasvæðum Thailands: Talið er
að um 283.000 manns hafi látist í flóðbylgjunni miklu í Suðaustur-
Asíu 26. desember 2004, þar af um 5.400 íThailandi.Tveir íslensk-
ir tannlæknar og einn lögreglumaður voru sendir til að starfa
með norrænum starfsbræðrum. í greiningarstöðum látinna var
fórnarlömbum komið fyrir í kæligámum eftir að hafa verið án
kælingar í eina til tvær vikur. Af trúarlegum ástæðum voru grein-
ingarstaðir staðsettir til bráðbirgða í Búddahofum, en síðar var
sett upp fullkomin stöð á Phuketeyju. Alþjóðasamfélagið brást
fljótt við og 37 lönd sendu sérfræðinga til aðstoðar.
Upplýsingar um tennur hinna látnu (PM) og hinna horfnu
(AM) voru færðar í tölvuforritið DVI System International (Plass
Data, Danmörk). Forritið leitar að mögulegum greiningum sem
staðfestar eru með samanburði frumgagna. Sér tölvuforrit (AFIS)
var notað fyrir fingraför. Öll meðferð AM- og PM-gagna svo og
samanburður var unninn af erlendum sérfræðingum í samvinnu
við innlend stjórnvöld íTTVI-IMC miðstöðinni á Phuketeyju.
í desember 2005, þegar greiningarstöðinni á Phuketeyju var
lokað, hafði tekist að bera kennsl á tæplega 3.000 af þeim 3.750
látnum sem skráðir voru í miðstöðinni. Þá voru 1.392 (47,62%)
greindir af tönnum, 997 (34,11%) af fingraförum, 506 (17,31%) af
DNA og 28 (0,96%) af öðrum líkamlegum einkennum.
Tannfræðileg greining reyndist árangursrík, áreiðanleg og
hraðvirk aðferð. Hún gagnaðist síst börnum sem voru án tann-
fyllinga. Tækni við fingrafaragreiningu fleygir fram meðal annars
með möguleikum á að nota undirhúð (dermis) þegar húðþekju
(epidermis) vantar. Ólíkt því sem verið hefur í öðrum stórslysum
á seinni árum, til dæmis í árásinni áTvíburaturnana 11. september
2001, þar sem stór hluti greininga byggðist á DNA, reyndist
DNA-greining illa í Thailandi vegna mikillar rotnunar.
G 5 Hugur og heilsa: Forvörn þunglyndis meðal ung-
menna
Eiríkur Örn Arnarson'.William Ed Craighead'
'Sálfræðiþjónusta Landspítala endurhæfingarsviði og læknadeild HÍ, 2sál-
fræðideild Emory-háskóla, Atlanta, Georgia, Bandaríkjunum
eiriknr@landspit(di. is
Inngangur: Meiriháttar þunglyndiskast (major depressive
episode) og óyndi (dysthymia) er algengt, hamlandi og á oftast
upptök seint á táningsaldri. Allt að fjórðungur ungmenna er talin
Læknablaðið/fylgirit 53 2007/93