Tímarit Máls og menningar - 01.05.1943, Blaðsíða 68

62
TIMARIT MALS OC MENNINGAR
Kveðskapurinn í þjóðsögum síðari tíma (eða út af þeimi er fram-
hald þessara vísna og stefja, en yfirleitt mun hann þó yngri. En
hins vegar má rekja furðu mikið af honum aftur ó 17. öld. í máls-
háttasafni Jóns Rúgmanns frá ofanverðri 17. öld er þulan um ver-
manninn, sem hitti tröllkonuna uppi á öræfum (Olafur muður, ætl-
arðu suður. . . .). Hjá Jóni Grunnvíking kemur fyrir vísan „Fögur
eru liljóð í Hruna“. I Setbergsnóttum (Notes Setbergenses), latínu-
kvæði séra Þorsteins Björnssonar (frá miðri 17. öld), er vísan um
kú huldukonunnar, sem kemur fyrir lítið eitt breytt í einni sögu
hjá Jóni Arnasyni:
Lýr lýr vappar,
votir eru tappar,
iila gerði konan til ljúfrar Lappar.
í íslenzku þjóðkvæðunum kemur fyrir eitt og annað, sem á sér
hliðstæður erlendis. Þulan „Bokki sat i brunni“ er til í Noregi, vit-
anlega í breyttri mynd. Þulunni „Gymbill mælti og grét við stekk-
inn“ svipar til þulu einnar í Svíþjóð. En yfirleitt má segja, að ís-
lenzku þjóðkvæðin séu óvenju sjólfstæð og frumleg, svo að um
verulega ntikil útlend áhrif er ekki að ræða nema í dönsunum, og
er þó kontið að þriðja aðalflokki íslenzkra þjóðkvæða.
Fyrst er getið dansa hér á landi á dögum Jóns biskups helga, og
er orðið dans á miðöldum bæði haft um þann leik, sem nú er
nefndur því nafni, og kvæðin, sem sungin voru undir; ég hef orðið
hér á eftir í síðari merkingunni, um danskvæðin. Fyrstu vísur af
því tagi, sem koma fyrir í íslenzkum ritum, eru frá 13. öld. Þegar
Þórður Andrésson var tekinn höndum af Gizuri Þorvaldssyni og
var í fylgd með jarli og bjóst við dauða sínum, segir svo, að hann
hrökkti undir sér hestinn og kvað dans þennan við raust:
Mínar eru sorgir
þungar sem blý.
Annað dansstef frá 13. öld er háðvísa sú, sem kveðin var um Loft
biskupsson og Sæmund í Odda (12211:
Loptr er í Eyjum,
hítr lunda bein;