Tímarit Máls og menningar - 01.05.1943, Blaðsíða 47

TIMARIT MALS OC MENNINGAR
41
svífni næst að efast um eindrægni íslendinga sjálfra í þessum efn-
um, og liafa þeir að vísu mikið til síns máls. En við nánari athugun
mun þeim skiljast, að það er ekki með öllu ástæðulaust að ræða
þetta sjónarmið.
Minnumst hins örlagaríka árs 1262, er höfðingjar þjóðarinnar
afsöluðu frelsi landsins í hendur erlendum þjóðhöfðingja, ef ekki
af frjálsum vilja, þá a. m. k. án þess að vera til þess knúðir með
hervaldi. Þess er einnig að gæta, að hér var ekki um neina óvalda
svikara og því síður fáráðlinga að ræða. Þegar athugað er, hvað
eftir íslendinga 13. aldarinnar liggur af bókmenntalegum afreks-
verkum: allar helztu íslendingasögurnar, Heimskringla,Edda Snorra,
Sturlungasaga o. s. frv., auk þess sem vitað er um veraldlega glæsi-
mennsku og höfðingskap ýmissa þeirra, svo sem t. d. Sturlu Sig-
hvatssonar, Þórðar kakala og síðast en ekki sízt sjálfs Gissurar Þor-
valdssonar, þá er óvíst, hvort nokkur kynslóð á Islandi eða jafnvel
nokkurs staðar í heimi hefur átt meira mannvali gáfumanna og
snillinga á að skipa tiltölulega við fólksfjölda. Og það sem meira
er, þessir glöggskyggnu menn virðast ótvírætt hafa gert sér meira
og minna ljóst, hvað í húfi var, hvers virði frelsið var þjóðinni og
hvílík smán það væri kynslóðinni, sem til þess yrði að afsala sér
því. En hví í ósköpunum unnu mennirnir þá óhæfuverkið? Og hví
skyldi ekki mega trúa vorri kynslóð til að láta ginna sig til hins
sama? Fyrri spurningunni hef ég séð gleggst svarað og skilmerki-
legast í bók Sigurðar Nordals. Islenzk menning, einkum IV. kafla.
Friðkaup, og vísa ég til þess.
Um síðari spurninguna vil ég segja þetta:
Eins og á Sturlungaöld stafar hættan innanlands nú einnig frá
höfðingjum, ágjörnum og valdafíknum bröskurum, sem hafa safn-
að auði og viðskiptasamböndum og gera sér vonir um að styrkja
aðstöðu sína, sumir fjárhagslega aðrir e. t. v. einnig til valda, með
því að koma sér í mjúkinn og vinna til launa hjá stóra bróður
utan landsteina. Menn af þessu tagi munu því miður vera til hér
á landi og því meiri hætta getur af þeim stafað sem þeir hafa betri
aðstöðu til áhrifa innanlands og utan. Svo virðist t. d. sem stefnt
sé að því markvisst úr vissum áttum að veikja mótstöðu almenn-
ings í sjálfstæðismálinu með því að læða smám saman út til fólksins