Tímarit Máls og menningar - 01.12.1954, Síða 84

274
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Willianis víkur síðan að þeim skilyrðum, sem kenningin um milli-
ríkjaverzlun myndaðist við. Hann rekur, hvernig alþjóðleg viðskipti
hafa síðustu aldirnar vaxið á þann veg, að um útþenslu frá miðsvæði,
Vestur-Evrópu, hefur verið að ræða. Verzlun þessi var ekki aðeins vöru-
skipti við aðra hluta heimsins, heldur jöfnum höndum útflutningur til
þeirra á fjármunum. vinnuafli og verkþekkingu — eða með öðruin orð-
um fjárfesting. Vestur-Evrópa átti frekari þróun sína þessum viðskipt-
um að þakka. Þessi svæði heimsins voru þannig gagnólík viðskiptalega
og lrættu hvert annað upp. Löndin í Vestur-Evrópu, en þó einkuin Bret-
land, komu sér upp iðnaði, sem þarfnaðist mikilla fjármuna, en lítils
lands, þ. e. iðnaði þar sem afköstin vaxa með framleiðslunni. En við
aðra hluta heimsins skiptu þau á iðnvarningi sínum og framleiðslu
þeirra, sem var að mestu leyti landbúnaðarvörur og ýmiss konar hrá-
efni. Þetta tímabil má nefna fyrsta þróunarskeiö alþjóðlegra viöskipta
á nýju öldinni.
Að því leið þó, að Vestur-Evrópa missti þetta atvinnulega forhlaup
sitt. Iðnframleiösla viðskiptalanda þess tók að vaxa hröðum skrefum.
Þau hættu þannig að byggja afkomu sína einvöröungu á landbúnaði og
hráefnavinnslu. Samkeppni hófst milli gömlu og nýju iönaðarlandanna.
í baráttu þeirra um markaðina reyndist gömlu iðnaðarlöndunum erfið-
ara að finna nýja markaði í stað þeirra. sem forgörðum fóru, eða koma
á fót nýjum útflutningsatvinnuvegum í stað þeirra, sem hnignaði. Þetta
annað þróunarstig milliríkjaviðskipta hófst á áttunda tug síðustu aldar.*
Þótt framleiðsluafköst hafi hvarvetna farið vaxandi síðustu áratugi,
hafa þau vaxið misjafnlega hratt í hinum ýmsu löndum. Klassisku hag-
fræðingarnir og arftakar þeirra voru vanir að líta svo á að vega mætti
upp á móti misjöfnum vinnuafköstum með misháum launum og verð-
lagi. Tveir annmarkar eru þó á skýringu þessari. í fyrsta lagi er með
henni gert ráð fyrir, að hreytingar eigi sér stað í eitt skipti fyrir öll í
stað þess að um þróun sé að ræða. í öðru lagi tekur skýring þessi ekki
til greina, að samræming launagreiðslna og verðlags að afköstunum
* Ein hli« þessarar þróunar var að sjálfsögðu sú, að iðnvarnings hefur gætt minna
i inilliríkjaverzlun en áður. Árin 1870 til 1913 fjórfaldast heimsframleiðsla iðnvarn-
ings og árin 1914 til 1939 tvöfaldast hún. Sá hluti iðnframleiðslunnar, sem verzlað
er með milli landa, minnkar hins vegar úr einum þriðja hluta 1870 í einn fimmta
liluta 1913 og enn í einn tíunda hluta 1938.