Tímarit Máls og menningar - 01.12.1954, Blaðsíða 99

UMSAGNIR UM BÆKUR
289
menn á blómaskeiði þjóðveldisins og
hina þroskuðu stjórnlist, eins og hún
birtist hjá mikilhæfustu ieiðtognn, þess
tíma.
Yfirstóttirnar hvarvetna um heim
kæra sig ekki um að halda því á lofti,
að til hafi verið forusta af þessu tagi.
Þær kappkosta að leyna alþvðuna því,
hvers eðlis forustan í ættasamfélögun-
um var. Þær reyndu að telja fólkinu trú
um, að óspillt, góðgjörn forusta eins og
sú, sem hún leitast við að skapa, hafi
aldrei verið til og geti aldrei orðið til.
Draumur alþýðunnar um réttlátt þjóð-
félag sé óskadraumur, sem aldrei ræt-
ist.“
Þannig farast þessum höfuðleiðtoga
íslenzkrar verkalýðshreyfingar orð,
þetta er ein af dýrmætustu menningar-
arfleifðum íslenzkrar þjóðar að hans
dómi. Rit hans er sennilega jafnein-
stætt í heimsbókmenntunum og saga ís-
lendinga meðal sögu þjóðanna. Þa'ö
gefur ástæðu til þess, að menn velti
þeirri spurningu fyrir sér, hvort allar
þær framfarir, sem orðið hafa við til-
komu ríkisvaldsins, hefðu getað orðið
án þess. Ég treysti mér ekki að svara
þeirri spurningu játandi, og ég treysti
mér ekki heldur til þess að bera blak af
ríkisvaldinu á Islandi, af því að það var
jafnan erlent, og nú þegar við erum orð-
in „sjálfstæð" þjóð að nýju, bregzt yf-
irstéttin og styðst að nokkru við erlent
ríkisvald.
Einar Olgeirsson hefur nú unnið það
afrek, sem íslenzkum stjórnmáiamanni
hefur ekki tekizt um langt skeið: hann
hefur grundvallað þjóðmálastefnu sína
fræðilega á íslenzkri menningarsögu,
og metnaður hans sem lslendings er
ekki einskorðaður við ísland, því að
hann segir: „Og vert er, að vinnandi
Timarit Máls og menningar, 3. h. 1954
stéttir nútímans hvarvetna um heim viti
það og haldi því á loft, að það voru
frjálsir, vinnandi alþýðumenn, sem
hugsuðu efni Njálu, ortu Völuspá.“
Mér finnst ég lesa það út úr bókinni, að
hann vill, að íslenzk menningararfleifð
verði sameign verkalýðsstéttarinnar
víða um lönd.
Stíll bókarinnar ber þess nokkur
merki, hvemig liún er tii orðin, hún er
ekki unnin nema að litlu leyti við skrif-
borðið, heldur flutt. Það er því dálítið
ræðumannssnið á stílnum, hann er oft
breiður og málsgreinar langar, en þó er
allur frásagnarmáti skýr. Bókin er ekki
þung aflestrar, heldur lipur og eitt
skemmtilegasta rit sinnar tegundar.
Björr Þorsteinsson.
Gunnar Benediktsson:
ísland hefur jarl
Nokl rir örlagaþœttir Sturl•
ungaa'dar,
Heimshringla 1954.
I formálsorðum bókarinnar segir
Gunnar: „Á síðustu árum og áratugum
liefur allmikið verið ritað um Sturlunga-
öldina. Þjóðinni er timabil þetta hug-
stœtt jremur öðrum tímabilum sögu
sinnar (l.br. mín) og ekki sízt hin síðari
ár. Ber þar tvennt til. Annað er það, hve
sérstæð sú öld er að menningarlegum
glæsibrag, svo að þá er lagður grundvöll-
urinn að óbugandi menningarsjálfstæði
þjóðarinnar um þær aldir, sem á eftir
komu. Hitt eru þau harmsögulegu örlög
þessarar aldar, að hún samningsbindur
íslenzku þjóðina konungi annarrar þjóð-
ar og bjó henni þar með það hlutskipti,
að erlend kúgun var meginbölvaldur
19