Tímarit Máls og menningar - 01.12.1954, Blaðsíða 97

UMSAGNJR UM BÆKUR
287
vel í mannkynssögum sósíalískra
landa'1. Af skáldlegum eldmóði bregð*
ur hann upp ógleymanlegum myndum
af hetjum fornaldarsagnanna og glæðir
þær nýju lífi með þjóðfélagslegri skýr-
greiningu. Sigurður Fáfnisbani verður
honum hin ódauðlega hetja ættasamfé-
lagsins, „raunverulega miklu táknrænni
og tragiskari hetja þessa hrynjandi
þjóðskipulags en nokkur af grísku hetj-
unum í Ilionskviðu", en Einar viður-
kennir með nokkrum trega, að „listtöfr-
ar HómerskviÖanna, fáguð, klassísk
myndhöggvaralist Grikkja og loks rót-
gróin erfð með yfirstéttum stéttaþjóð-
félagsins um tvær árþúsundir", hafi
lyft hetjum Hómers hærra í meðvitund
þjóðanna en íslenzka bændasamfélagið
gat náð með hetjur sínar. En þótt Is-
Jendingum tækist ekki að skapa ger-
mönskum lietjum slík listaverk, að þeim
hlotnaðist aðdáun heimsins, þá fengu
þeir menningararf germönsku ættsveit-
anna í vöggugjöf.
„Einungis á íslandi, þar sem leifar
sjálfs ættasamfélagsins héldust lengst,
geymist íninningin um Sigurð Fáfnis-
bana upprunaleg og sönn. IJar varð-
veittust allt fram til ritaldar á vörum fá-
tækrar þjóðar Ijóð og sögur um þau
Sigurð, Brynhildi og Guðrúnu. Hvergi
nema á IsJandi getur um Aslaugu dótt-
ur Sigurðar og Brynhildar. Islenzka
þjóðsagan lætur hana leynast í hörpu
Heimis og alast upp á laun í fátækt í
koti karls. Islenzka ættasamfélagið var
einmitt stofnað til þess að forða eða
fresta hinum hrapallegu örlögum, er
orðið höfðu hlutskipti ættasamfélag-
anna á meginlandinu, og hetjukynslóð
Völsunganna og Gjúkunganna hlaut því
að vera því hugfólgin. Frjálst hænda-
fólk á íslandi kenndi erfð þessa stór-
brotna kyns í blóði sér og dreymdi um
að bera hana fram til sigurs. Til stað-
festingar ltinum andlega og sögulega
skyldleika tók það jafnvel hinar föllnu
hetjur upp í ættartölur sínar.“
Síðasti þátturinn í þessum kafla fjall-
ar um það, hvernig endalok ættasamfé-
laganna endurspeglist í goðheimi heiðn-
innar. Hann nálgast að vera þjóðfélags-
leg og sálfræðileg krufning á goðakvæð-
um og sögum ásatrúar. Þessi kafli er
bráðsnjall og skáldlegur eins og margt
annað í þessari bók, en er þó svo fræði-
legur, að hann rekst hvergi fræðilega á
staðreyndir vísindamanna, sem Einar
mun ekki þekkja. Svipað er að segja um
kaflann: Völuspá, „Reikningsskil og
framtíðardraumur11 og „Njála — harm-
saga ættasamfélagsins".
Bók Einars neistar af nýjum hug-
myndum og þjóðfélagslegu innsæi í
forna tíma, en er þó jafnframt mjög
fræðileg. Nákvæmari fræðimaður en ég
mun geta fundið einstaka missagnir eða
prentvillur í ritinu, þó varla margar.
Norski sagnfræðingurinn Andreas
Holmsen er nefndur Magnús á bls. 240
og Oddi Helgason er fortakslaust talinn
vinnumaður á bls. 202, þótt verið geti,
að hann hafi verið bóndi. Einar gerir
sennilega fullmikið úr gildi tíundarlag-
anna í þjóðfélagsþróuninni eins og
reyndar margir aðrir. Ég á bágt með að
skilja, að löggjöf á þjóðveldistímanum
sé mikið annað en viðurkenning á stað-
reyndum. Tíund hlýtur að hafa verið
komin á víða um land, áður en tíundar-
lögin voru gerð. Einnig ætla ég, að Ein-
ar geri fullmikið úr mismuni á höfð-
ingjavaldi á síðari hluta 11. og fyrri
Iduta 13. aldar.
Smásmygli er alltaf nauðsynleg hverj-
um fræðimanni, og það sem ég hef bor-