Tímarit Máls og menningar - 01.12.1954, Blaðsíða 94

284
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
oft harðast og ákveðnast fram í orðum
Feilans; í ræðum sínum sýnir hann sölu-
mennskuna í allri nekt sinni og blygð-
unarleysi. Stundum fá orð hans jafnvel
ennþá víðara baksvið, varpa ljósi á al-
gild vandamál listamannsins: „Hin stóra
list er í því fólgin að láta eingar persónu-
legar hömlur hefta sig; vera reiðubúinn
að kasta á markaðinn alveg hispurslaust
öllu því innilegasta og um leið algeing-
asta og sjálfsagðasta sem býr í sérhverj-
um menskum manni ... og ótal hvers-
dagslegir menn og konur koma með aur-
ana sína og kaupa sig inn til að sjá
hversdagsleik sjálfra sín blómstra í þess-
um eina sem guð gaf einlægnina til að
tjá sig.“ Þetta er ekki tómt spott, þótt
orðin séu lögð Feilan í munn; hér býr
fleira undir. En með því að setja þessar
hugleiðingar í slíka umgerð tengir HKL
þetta eilífa vandamál hins skapandi
listamanns öðrum vanda: áseilni sölu-
mennskunnar á svið listarinnar.
Sú sölumennska sem HKL veitist að í
leikritinu nær þó ennþá víðar. Feilan
talar um að „hefja okkar litlu þjóð upp-
til stórþjóðanna og gera hana að frægri
heimsþjóð í því fræga heimsfélagi þar
sem allar bombur eru jafnstórar". Og
þessu skal komið í kring með gagn-
kvæmum skiptum við Peacock, því að
„ef ekki er gagnkvæm greiðasemi og
bræðralagsandi milli þeirra sem hafa
sömu hugsjónir hvar sem er á jörðinni,
þá er menníngin búin að vera“. Það þarf
ekki að spyrja um hvers konar menningu
er átt við. Og í lokaræðunni tekur Feilan
enn dýpra í árinni, þegar hann gerir síð-
ustu tilraunina að selja Lóu; apamaður-
inu frá Universal var óverðskuldaður
velgerningur og Islendingar verða að
gjalda líku líkt: „Þessi únga og gáfaða
náttúrukona sem situr hérna milli okkar,
hún er það besta og göfugasta sem við
eigum í þessu fátæka landi, hún er í
raun og veru fjallkonan okkar, — og
hana afhendum við þér, að vísu með
heituin saknaðartárum, en þó undirniðri
með sönnu stolti, að hafa borið gæfu til
að leggja okkar litla skerf til heims-
meuníngarinnar, hm; já og til alheims-
bræðralagsins, svo okkar veiki feimnis-
tónn megi einnig ná að heyrast í sam-
hljómi þjóðanna.“ — Kannast nokkur
við skeytið? Viðbrögð sumra blaðadóm-
ara — og áhorfenda — gætu bent í þá
átt.
Með þessum hætti hefur HKL gert
leikrit sitt að öðru og meira en persónu-
legri tragedíu ungrar fávísrar konu sem
sér um seinan að hún hefur selt dýrustu
eign sína fyrir minna en ekkert. Orlög
Lóu verða spegilmynd þess sem bíður
allra þeirra er verða sölumennskunni að
bráð, hvort heldur það eru listamenn eða
venjulegt fólk í litlu landi á jaðri heims.
Þetta er sama aðferðin og HKL hefur
áður beitt í sögum sínum, að sýna okkur
mikil vandamál í gervi mannlegra ör-
laga. Og þeir sem kveinka sér undan því
að slík list sé áróður, gera það af því að
þeir finna að einmitt hin listrænu tök á
efninu hvessa brodd ádeilunnar, gera
svipuhöggin sárari en nokkrum stjóm-
málagörpum getur nokkru sinni tekizt.
HKL hefur lagt á það mikla stund að
gera mál leikritsins sem einfaldast og
munntamast, en með því er ekki sagt að
setningar og tilsvör séu flöt og sviplaus,
öðru nær. Málið er bráðlifandi nútíðar-
mál með hóflegri aðkenningu af reyk-
vísku, og fer alveg prýðilega á leiksviði.
Enda þurfti enginn sem lesið hefur
Atómstöðina að efast um að Halldór
hefði fullkomið vald á slíku tungumáli.
Silfurtunglið er ekki eins stórt í snið-