Tímarit Máls og menningar - 01.12.1954, Side 81

JAFNVÆGI EÐA MISVÆGI í ALÞJÓÐLEGUM VIÐSKIPTUM
27]
í samræmi við þessa meginforsendu klassiskrar enskrar hagfræði var
kenningin um milliríkjaverzlun hugsuð sem skýring þess. hvernig bót er
ráðin á óhagstæðum greiðslujöfnuði með því að atvinnuvegirnir lagi
sig að breytingum í utanríkisverzluninni. Kenningin var miðuð við, að
gjaldmiðlar allra helztu landa hvíldu á gullfæti. En með því að segja, að
gjaldmiðill standi á gullfæti, er ekki einvörðungu átt við, að innflutn-
ingur og útflutningur gulls sé engum takmörkum háður. Ef skortur varð
á einhverjum gjaldmiðli, var ekki keppzt um að bjóða í hann og hann
hækkaður í verði, heldur var gull notað í stað hans. Pannig var í senn
tryggt, að einungis sáralitlar gengissveiflur gátu átt sér stað og alhliða
milliríkjaviðskipti héldust óhindruð. Auðsætt er, að í skipan þessari
fólst mikill ávinningur. Það er þess vegna að vonum, að eftirsjá jiyki í
gullfætinum og leitazt sé við að endurreisa hann.
Klassiska kenningin um milliríkjaverzlun var í stórum dráttum á
þessa leið: Þegar greiðslujöfnuður verður óhagstæður, er hallinn jafn-
aður með útflutningi gulls. Um Ieið og gull hverfur úr landi minnkar
gullforði hankanna. En þar eð peningar eru tryggðir með gullinnstæð-
um, eru peningar í umferð að verulegu leyti í réttu hlutfalli við gullforða
bankanna. Og það er ein meginregla fjármálafræðinnar, að verðgildi
peninga standi í öfugu hlutfalli við peningamagnið í umferð. Afleiðing
þessara ráðstafana verður þess vegna verðhjöðnun. Innlendar vörur
verða ódvrari en áður í samanburði við erlendar. Útflutningur og inn-
flutningur dregst saman, unz jafnvægi hefur náðst í greiðslum við út-
lönd. Áhrif hagstæðs viðskiptajöfnuðs eru þveröfug við áhrif óhag-
stæðs. Á þennan hátt hélzt í stórum dráttum jafnvægi í viðskiptum
heimsins. — Kenning þessi kann nú að koma ókunnuglega fyrir sjónir.
Saml virtust milliríkjaviðskipti fara fram, eins og hún sagði fyrir, frá
öndverðri 19. öld og fram til 1914.
Þótt klassiska kenningin uin milliríkjaverzlun ætti sér marga gagn-
rýnendur. beindist gagnrýni þeirra fremur að einstökuin liðum hennar
en forsendum. í hagkenningum þeim, sem margir vilja kalla arftaka
hinna klassisku, nýklassiska hagfræðin, er þannig enn lögð mikil áherzla
á grundvallarsamræmi í alþjóðlegum viðskiptum. En nú á síðustu ár-
um hefur kenningin orðið að sæta þungri gagnrýni, senr ekki er aðeins
stefnt að einstökum atriðum hennar, heldur jafnframt að þeirri megin-
forsendu hennar, að í heimsbúskapnum gæti tilhneigingar til jafnvægis.