Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Qupperneq 65

Um nokkra þœtti brezkrar menningar
annað eðli manna. Brezka borgarastéttin vísaði heildarhugtakinu á bug og
gerði sér að góðu þægilegan undirtyllusess innan valda- og tignarkerfis hins
kapítalíska þjóðfélags á fyrri hluta Viktoríutímabilsins. Hún þurfti ekki á
hugtakinu að halda á þessu fyrsta skeiði sögu sinnar. Borgarastéttinni var
það engin óhjákvæmileg nauðsyn að steypa af stóli hinni fyrri valdastétt,
því að kapítalísk framleiðsluskipan var þegar komin á í enskum landbúnaði
og hið lénska ríkisvald hafði verið brotið á bak aftur á 17. öld. Sameigin-
legir framleiðsluhættir þokuðu háðum stéttunum saman og gerðu þeim að
lokum kleift að renna saman í eina heild. Menningarlegar takmarkanir borg-
aralegrar hugsunar í Englandi voru því skynsamlegar frá pólitísku sjónar-
miði; þegar allt kom til alls lágu hinar efnahagslegu aðstæður til grund-
vallar þessum takmörkunum.
Heildarhugtakinu var ofaukið þegar borgarastéttin var að berjast fyrir
hlutdeild í ríkjandi skipulagi, en þegar hún var fengin varð það hættulegt.
Aðra stundina gleymdist það, hina stundina var það hælt niður. Því að jafn-
skjótt og hin nýja valdastétt hafði samlagazt var eðlilegt að hún snerist af
einbeitni öndverð gegn öllum þeim hugsuðum, hverju nafni sem þeir nefnd-
ust, sem vildu taka til athugunar þjóðfélagskerfið í heild og drógu þar með
ljóslega í efa ágæti þess. Upp frá þessu beindi borgarastéttin menningu sinni
af alefli gegn öllu þvi sem hugsanlega gat stuðlað að slíkri umsköpun. Að
sjálfsögðu fyrirfundust menn sem gagnrýndu hið kapítalíska þjóðfélag Vikt-
oríutímabilsins. En þeir voru afsprengi bókmenntalegrar hefðar og ófærir um
að byggja upp hugmyndakerfi. Hinn víðfeðmi hugarheimur Webers, Durk-
heims og Paretos var framandi fyrir þá umgjörð sem brezk menning hafði
fastmótað á öldinni sem leið. Að sjálfsögðu hafði það úrslitaþýðingu í þessu
efni að sú pólitíska ógnun sem réð svo miklu um uppkomu félagsfræðinnar
á meginlandinu, þ. e. viðgangur sósíalismans, var ekki til staðar í Englandi.
Brezkum verkalýð tókst ekki að mynda sér eigin stjómmálaflokk á öldinni
sem leið. Þegar það loks var gert höfðu sambærilegir flokkar á meginland-
inu þegar starfað í tvo áratugi, og hinn nýi flokkur var alveg ósnortinn af
fræðikenningum marxismans. Hin ríkjandi stétt í Bretlandi fann því aldrei
neina knýjandi nauðsyn á því að skapa altækt hugmyndakerfi til mótvægis
hættunni sem stafaði af byltingarsinnuðum sósíalisma. Hvötin til heildar-
skilnings og dulin svartsýni Webers og Paretos voru henni framandi. Hin
sérkennilega, forherta nesjamennska sem einkenndi þessa valdastétt var ónæm
fyrir erlendum áhrifum og aðfluttum nýjungum. Glöggt dæmi um þetta er
hin síðborna blómgun kenninga Hegels í Englandi, í verkum þeirra Greens,
55