Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Qupperneq 72

Tímarit Máls og menningar
Rit Wittgensteins, Philosophical Investigations, hafÖi að geyma snilldar-
lega véfréttarlausn á þessum vandamálum. í síðari heimspekiritum sínum
hélt Wittgenstein því staðfastlega fram að málið væri síbreytilegt safn sam-
stæðna sem lytu sérstökum reglum. Utan þeirra væri ekkert „algert“ sjónar-
mið hugsanlegt. Hver einstök samstæða væri sér á parti og fullgild í sjálfu
sér. Hin mikla hugsanavilla heimspekinganna var að rugla þeim saman með
því að nota reglu sem átti við um eina, í öðru samhengi. Merking hugtaks
var sú merking sem það var venjulega notað í, og sannur heimspekingur stóð
vörð um hið vanabundna. Samkvæmt þessari kenningu var formlega ekkert
því til fyrirstöðu að veita frumspekinni (þ. e. hinum hefðbundnu viðfangs-
efnum heimspekinnar) sess, sem einni samstæðu af mörgum, enda þótt hún
væri ekki allra. Það er vert að taka eftir því að í reyndinni var einungis trú-
arbrögðum veittur þessi réttur að fullu. Megináhrif síðari heimspekikenn-
inga Wittgensteins voru einfaldlega í því fólgin að leggja blessun yfir hvers-
dagslegt orðfæri hins daglega máls. Sú róandi fullyrðing að ekki væri unnt
að auka við þau tungumál sem til væru að utan (en það var árás á fyrir-
myndartungumál), fól jafnframt í sér þá trú að tungumál það sem til væri
tæki í rauninni yfir alla hugsanlega notkunarmöguleika og væri því loku
fyrir það skotið að ein samstæða gæti fyrir innanaðkomandi áhrif útrýmt
eða hætzt við aðra. Skylda heimspekingsins væri þvert á móti að tryggja
samsemd og stöðugleik kerfisins með því að koma í veg fyrir óvænt viðbrögð
innan þess. Þessi nýstárlega kenning jafngilti fullkominni og fyrirvaralausri
eiðsvarinni yfirlýsingu um óbreytanlegt hugtakakerfi. Rökrétt afleiðing af
þessu var dulræn upphafning „heilbrigðrar skynsemi“ og þess hversdagslega
orðfæris sem hún íklæddist. Wittgenstein var með sanni réttsýnn og frum-
legur hugsuður, þótt hann hefði sínar lakmarkanir. Hann hafði megnustu
fyrirlitningu á „vanmætti og magnleysi tímaritsins Mind“ og fordæmdi Ox-
ford sem „heimspekilega eyðimörk“. En Oxford átti eftir að verða höfuðvígi
þeirrar heimspekistefnu sem hann lagði grundvöllinn að.
Hin málvísindalega heimspeki fjórða og fimmta áratugs aldarinnar fól í
sér meðvitað fráhvarf frá hinum arfteknu viðfangsefnum vestrænnar heim-
speki. Kenningar allra hinna miklu heimspekinga fyrri tíma höfðu mótazt af
altækum hugmyndum um manninn og samfélagið, og breytti mismunandi
skoðanaafstaða engu í því efni. Hume og Kant, Locke og Spinoza, Descartes
og Leihniz, Mill og Hegel skrifuðu bækur um siðfræði, þj óðfélagsmál og
stjórnmál jafnhliða ritum sínum um þekkingarfræði og rökfræði, og þeir
litu á ritstörf sín sem eina heild. Eftir heimsstyrjöldina síðari hefur ensk
62