Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Blaðsíða 80

Tímarit Máls og menningar
gætti í verkum hans. Þær lágu til grundvallar hinu tvíþætta efnissviði þess-
ara verka. Einn hluti rita hans fjallaði á nákvæman og nærfærinn hátt um
valdakerfi jarðeigendaaðalsins í Englandi á 18. öld. Hinn hluti þeirra var
helgaður snjöllum og skarpskyggnum hugleiðingum um sögu meginlandsríkj-
anna í Evrópu á 19. og 20. öld. Rannsóknir Namiers á valdatímabili Georgs
III. mörkuðu tímamót í brezkri sagnaritun af því að í þeim fólst fyrsta raun-
verulega athugunin á gerð og uppbyggingu valdakerfisins á þeim tíma og á
samsetningu valdastéttarinnar. Hann sýndi fram á markleysi kenningarinnar
um tvo stríðandi stjórnmálaflokka á stéttarlegum og hugmyndafræðilegum
grundvelli og færði sönnur á stéttareininguna í enska þinginu á 18. öldinni og
á þá beinu efnahagslegu hagsmuni sem réðu úrslitum um pólitískan frama
og pólitískan trúnað innan þingsins (mútukerfi og skjólstæðingaveldi). Þetta
var í fyrsta sinn sem sagan var riluð án þess að nokkuð væri skeytt um tíma-
talið. Namier hafði megnustu skömm á þvaðurskenndri frásögn. Brezkir sagn-
fræðingar viðurkenndu hin viðamiklu og meitluðu verk hans vegna hins mikla
fjölda þaulkannaðra heimilda sem þau voru reist á. Sem heimildakönnuður
átti hann ekki sinn líka. Aðferð sú er hann beitti við rannsókn á þjóðfélags-
gerðinni átti einstaklega vel við þegar viðfangsefnið var hið átakalitla og
stöðuga þjóðfélag 18. aldarinnar. Hann leit á það sem þjóðfélag er með dá-
samlegum hætti hefði öðlazt þjóðernislega og landfræðilega einingu sem
byggðist á öryggi gagnvart innrásum og á því að ólíkir þjóðernishópar og
tungumálasamfélög voru smátt og smátt að renna saman í eina heild. Namier
var þeirrar skoðunar að landfræðileg og þjóðernisleg eining af þessu tagi
væri alger forsenda þess að frelsi gæti ríkt. Frelsi var í hans augum sama sem
þingræðisskipulag. En þingræðisstofnanir útheimtu þrepskiptingu í þjóðfé-
laginu. England átti því dæmalausa láni að fagna að þar voru þessar forsend-
ur frelsisins til staðar. Á 18. öldinni reis á legg það pólitíska kerfi sem var
hið sýnilega tákn um forréttindaaðstöðu þess.
Saga Evrópu á 19. og 20. öld var alger andstæða þessarar friðsældar. 011
þróun meginlandsríkjanna í Evrópu frá 1789 til 1945 fólst að mati Namiers í
hinni skaðvænlegu sigurgöngu þj óðernisstefnu og lýðræðis. Hvorttveggja
var frelsinu fjandsamlegt. Á meginlandinu gilti öll röksemdafærsla hans með
öfugum formerkjum. Þar fyrirfannst ekki landfræðileg og þjóðernisleg ein-
ing eins og í Englandi. Þar hitti maður í fyrsta lagi fyrir einvaldsríki, byggð
fólki af mörgu þjóðerni sem voru eins og þau lögðu sig eign einvaldans. Ríki
Habsborgaranna var bezta dæmið um þetta. í öðru lagi var um að ræða and-
stæðu þess sem var jafnskaðleg, semsé hugmyndina um að hver kynstofn með
70