Tímarit Máls og menningar - 01.05.1985, Síða 37

Ilmur af nafni rósarinnar
einkenni" á íslensku. Eins og áður greinir var það einmitt höfuðatriði hjá
Aristótelesi og skólaspekingum fyrir daga Ockhams að öll vísindaleg þekk-
ing væri þekking á eðli hlutanna, sem sé eitthvað altækt. Það er þetta sem
Adso er að gefa í skyn: það er ekki nóg með að það hafi í sjálfu sér verið
lyginni líkast að meistarinn skyldi geta sagt til um nafn hestsins
Brunellusar, heldur er svona þekking á einstaklingum óhugsandi samkvæmt
viðteknum kenningum. Þessi skírskotun til hefðarinnar ferst fyrir í íslensku
gerðinni alveg að óþörfu. Vilhjálmur svarar Adso því til að þegar við köllum
hlutina altækum nöfnum, hest eða mann en ekki Brunellus eða Sókrates, sé
það oft fremur til marks um þekkingarskort en þekkingu: við notum þau
vegna þess að við vitum ekki nákvæmlega um hvaða einstakling er að ræða.
Það er ekki fyrr en við skynjum hlutina svo greinilega að við höfum
aðgreint þá frá öllum öðrum að komin er fullvissa og fullkomin þekking.
Hér er vitaskuld um að ræða „hina beinu skynjun" eða cognito intuitiva
Ockhams sem vikið var að áðan. Orð Ecos yfir þetta eru hér „intuizione del
singolare“, sem á íslenskunni verður „hugboð um hið einstaka“ (32). Það er
afleitur kostur, því hugboð er oftast nær einhvers konar grunur sem hægt er
að fá staðfestingu á eða hrekja síðar. Hér er hins vegar ekki um neitt slíkt að
ræða því að hin beina skynjun hjá þeim nöfnum er einmitt prófsteinninn á
gildi annarra hugmynda, þar á meðal alls þess sem venjulega er kallað
hugboð. Sjálf verður hún ekki staðfest með tilvísun til einhvers annars en
sjálfrar sín.
I næsta heimspekilega samtali þeirra félaga (bls. 192 — 195) ber hina beinu
skynjun aftur á góma. Þar er talað um „innsæi einstaklingsins“ og „einstakl-
ingsinnsæi“ í íslensku þýðingunni sem kemur í stað „l’intuizione dell’indi-
viduale“. Islensku orðin er ómögulegt að skilja öðruvísi en þau hljóða, það
er að segja að einhverjir einstaklingar hafi eða geti haft eitthvert innsæi. Hér
er þýðandinn á villigötum, sem er dálítið slæmt vegna þess að þetta er sá
kafli þar sem heimspekileg afstaða Vilhjálms af Baskerville kemur skýrast
fram og sú afstaða skiptir nokkru, held ég, um viðbrögð Vilhjálms við þeim
atburðum sem eiga sér stað í klaustrinu. Þess má geta að íslenski þýðandinn
er ekki einn um að sjást yfir hvað hér er um að ræða, því enski þýðandinn,
William Weaver, gerir ekki miklu betur með orðunum „the sense of the
individual", þar sem „sense“ er afleitt og „of the individual“ illa tvírætt.11
Frakkinn, Jean-Noel Schifano, er hins vegar með þetta rétt í sinni þýðingu.12
Orðið „innsæi“ er dálítið villandi sem þýðing á „intuizione" í þessu sam-
bandi, nær lagi væri að segja einfaldlega „skynjun“. En látum það vera. Ollu
verra er að orðinu „individuale“ er alls ekki ætlað að gefa í skyn að
einstaklingar skynji eitt eða annað með innsæi sínu, heldur að það sem
þannig er skynjað eða meðtekið sé einstakt, einstakir hlutir eða eiginleikar
171