Tímarit Máls og menningar - 01.02.1989, Page 133

endur hennar fylgja tveimur meginregl-
um, sem þeir virðast telja mikilvægar og
eru settar skýrt fram í inngangsorðum:
„Sögurnar eru prentaðar með nú-
tímastafsetningu í þremur bindum og
þeim er raðað i stafrófsröð en ekki eftir
landshlutum eða kenningum fræði-
manna um aldur þeirra“.
Vert er að líta nánar á hvorn þáttinn
fyrir sig í þessari tvíþættu stefnuyfirlýs-
ingu, ekki síst vegna þess að þeir virðast
einnig vera i takt við tímann hvor á sinn
hátt.
Hvernig sem að er gáð, er erfitt að
koma auga á nokkur skynsamleg rök
fyrir þeirri niðurröðun sagnanna sem
höfð er í útgáfunni. Reyndar kann það
að vefjast fyrir ýmsum, hvað átt sé við
með því að sögum sé „raðað í stafrófs-
röð“. Þegar gerðar eru skrár yfir mið-
aldatexta erlendis er gjarnan stuðst við
fyrstu setningu hvers þeirra („Mörður
hér maður“) - eða „incipit“ eins og það
heitir á fræðimáli - og væri það á vissan
hátt ekki óeðlilegt eftir orðanna hljóð-
an, að „stafrófsröðin" hér ætti við eitt-
hvað slíkt. En svo er samt ekki, heldur
er sögunum raðað í þessari útgáfu eftir
stafrófsröð titlanna. Fyrir slíku eru þó
heldur veikar forsendur: það er nefni-
lega allsendis óvíst að hve miklu leyti
þessir titlar eru frá höfundum komnir,
heldur virðast þeir stundum ákveðnir af
einhverri hefð, og þar sem hún á það til
að vera hikandi, geta þeir jafnvel verið á
nokkru reiki, sbr. „Brennu-Njáls saga“
og „Njáls saga“. Þessi niðurröðun er
því ekki á nokkurn hátt vísindaleg og
hæpin frelsun undan einhverjum kredd-
um fræðimanna, þótt ferhyrnings-eygð-
um tölvualdarmönnum kunni að sýnast
svo. Hafi ætlunin verið sú að auðvelda
lesendum með þessu að finna sögurnar,
Umsagnir um bakur
hefði verið hægt að sjá fyrir því jafnvel
eða betur með því að birta einfaldlega
skrá yfir sögurnar í þessari „stafrófs-
röð“ með tilvísunum í blaðsíðutal, og er
erfitt að sjá nokkurn annan raunhæfan
tilgang, þar sem þessi niðurröðun er
fyllilega handahófskennd miðað við
innihald sagnanna: það hefði þá alveg
eins mátt raða sögunum eftir lengd, eins
og sagt er að gert hafi verið með súröt-
urnar í Kóraninum.
Hér er ekki um neina sparðatínslu að
ræða. Þessi niðurröðun útgáfunnar er
sem sé ekki vísindaleg og hún getur
ekki talist hlutlaus heldur: hún býður
lesandanum að skoða hverja sögu sér
sem einangrað fyrirbæri, en það er mjög
takmarkaður lestur. Sögurnar tengjast
saman á margvíslegan hátt og raðast í
flokka, sem fara að miklu leyti eftir hér-
uðum og landshlutum, og er mjög væn-
legt til skilnings á þeim að lesa þær í
einhverju slíku samhengi. Nú kynnu
menn að hreyfa þeirri mótbáru, að frá
þessari „landfræðilegu flokkaskiptingu“
séu ýmsar undantekningar: sumar sögur
gerast í fleiri héruðum en einu (t.d.
Njála og Grettla), og svo getur verið
reginmunur á sögum sem gerast á ná-
lægum slóðum (t.d. á Eyrbyggja sögu
og Bárðar sögu Snæfellsáss). En þessar
undantekningar breyta litlu um heildar-
skipunina, þótt þær hafi það í för með
sér að einstök atriði hennar kunni að
verða álitamál, og því tel ég að besti
hátturinn við heildarútgáfu sé sá að raða
sögunum á einhvern hátt í flokka eftir
héruðum og landshlutum, eins og gert
hefur verið mjög víða, m.a. einmitt í Is-
lenzkum fornritum. Markmið forn-
sagnaútgáfu hlýtur að vera að menn
noti hana ekki einungis til uppflettingar
heldur líka til að lesa sögurnar í ein-
123