Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Side 20

endurtekið fjórum sinnum. Ævinlega eiga
goðin þá vanda fyrir höndum, og sífellt
eykst ógnin. í fyrsta skipti er tilgangurinn
að koma skipulagi á tímann. Öðru sinni er
sköpun dverga á dagskrá. Næst er stefið
endurtekið þegar æsir afráða að heyja stríð
við vani, og loks þegar borgarsmiðurinn er
í það mund að öðlast Freyju, Sól og Mána
fyrir vinnu sína.
Vituð ér enn—eða hvað? Hafið þið heyrt
nóg — eða viljið þið heyra meira? Þetta stef
er endurtekið níu sinnum, og sjö sinnum
stendur það í vísulok sem rökrétt spuming
eftir ógnvænlega frásögn. Síðast birtist það
undir lok kvæðisins þegar lýst er þeirri sælu
veröld, sem risin er úr sæ eftir ragnarök og
Baldur og Höður búa saman í nýrri Valhöll.
Það er vísbending um, að ekki muni eilífur
friður ríkja í nýjum heimi. Meira um það
síðar.
Lokastefið, Geyr Garmur mjög... birtist
fyrst í 44. erindi, þegar völvan tekur til við
að lýsa framtíðinni, aðdraganda ragnaraka
og ítrekar þekkingu sína: Fjöld veit hún
frœða/fram sé eg lengra .. . Þessi vísa er
endurtekin í heild sinni, ögn breytt: Geyr nú
Garmur mjög . . . Þessi breyting færir at-
burði nær en ella, þeir eru að gerast núna,
og það eykur þrótt stefsins, sem síðan er
endurtekið tvisvar sinnum, fyrst þegar
Fenrisúlfur hefur fellt Óðin, en síðan eftir
að jörð er sokkin í mar og eldur leikur við
sjálfan himin. Þar verður stefið eins konar
millispil á undan þeirri friðsemd og alsælu,
sem einkennir upprisu veraldarinnar eftir
ragnarök.
Geyr nú Garmur mjög / fyr Gnipahelli.
,,Þá er og laus orðinn hundurinn Garmur er
bundinn er fyrir Gnipahelli,“ segir Snorri í
Eddu. „Hann er hið mesta forað. Hann á víg
móti Tý og verður hvor öðrum að bana.“
Ekki minnist Snorri annars staðar á Garm
og Gnipahelli, og hellisins er ekki getið í
öðrum eddukvæðum. Hins vegar stendur í
Grímnismálum, að Garmur sé æðstur
hunda. Garmur „er hunden som er lenket
utenfor nedgangen til underverdenen,“ seg-
ir Anne Holtsmark í skýringum sínum við
Völuspá.6 Þessi skýring er líkleg. Ýmsir
hafa skilið stefið svo, að Garmur sé sjálfur
Fenrisúlfur: festur mun slitna, en freki
renna. Úlfurinn losnar og tekur þátt í loka-
baráttu jötna og guða. Garmur þarf hins
vegar ekki að hafa verið bundinn sam-
kvæmt orðanna hljóðan í erindinu. Fremur
ber að skilja erindið svo, að Garmur geyi
fyrir Gnipahelli, en festur vísi til fjöturs á
Fenrisúlfi, Gleipnis, sem nú brestur og úlf-
urinn losnar. Mér finnst nærtækast að líta á
Garm sem hliðstæðu Kerberos hins gríska,
hundsins, sem gætir heima Hadesar og tek-
ur vel móti vegfarendum, en líkist skrímsli
ef einhver reynir að sleppa út. Hann er
reyndar þríhöfða og hefur orm í rófu stað.
Herakles barðist við Kerberos og hafði bet-
ur.
Gnípa er gnæfandi fjall, og hellir í slíku
bergi er kjörinn inngangur að þeirri skugga-
veröld, sem undirheimar voru í huga fom-
manna, rétt eins og Hekla varð höfuð-
anddyri Helvítis síðar meir. Hvað er eðli-
legra en Garmur geyi, þegar allur heimur
leikur á reiðskjálfi? Hann er eins og hundur
á hlaði sem geltir þegar gests er von. Nema
hann gjammi að þeim sem vilja snúa frá Hel
og vami þeim vegar eins og Kerberos.
Talan níu
Níu man eg heima, segir völvan, níu íviðj-
ur, og er engin skýring einhlít á orðinu.
10
TMM 1993:1