Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Page 68

umtuma vananum, og þau em hvorki á
mála hjá ríkjandi eða vaxandi hugmynda-
fræði með von um sigur á næstu grösum, og
ef þau eru hvorki í náðinni hjá stefnu í
listum né stjórnmálasamtökum eða stofn-
unum sem sækjast eftir því að hafa höfund
sér til skrauts og á sínum snæmm, vegna
dulhyggju og hjátrúar á ,,skáldið“, og hefja
hann fyrir bragðið til skýjanna og verðlauna
með viðeigandi veisluhöldum, þá forðast
flestir að minnast á þau við hann. Hann
vekur öðru fremur óvissu með nálægð
sinni. Menn óttast hann eins og tvífættan
óútreiknanlegan texta.
Aftur á móti fær hann stöku sinnum á
baukinn annaðhvort hjá gagnrýnendum eða
fulltrúum nefndra hópa með lærdómsleg-
um fúkyrðum af því að hann hefur aldrei
leitað á jötuna til þeirra. Eftir hverja árás úr
launsátri lærdómsins láta þeir samt gömlu
fjárhúsdymar sínar standa opnar eða í hálfa
gátt ef hið hentuga eða angi af hentisemi í
fari höfundarins skyldi telja honum hug-
hvarf við aukna tölu afmæla og reynslu af
lífinu og venjubundnum gangi þess og hann
sjái loksins að öllum er hollt að ganga í
fjárhús líkt og hjónaband með góðri konu.
Næstum engin samfélög þola höfund sem
er í hverju verki aðeins á eigin vegum í list
sinni eða á vegum „samvisku" og sannfær-
ingar sem býr í hinu eðlislæga og siðfræði
þess.
Ég hef því oft hugsað um það hvað aum-
ingja foreldrar mínir og kannski bræður
hafi orðið að þola eða þurft að heyra vegna
bóka minna, en góðu heilli hefur það orðið
að þegjandi samkomulagi okkar á milli að
minnast varla á þær, láta þær liggja í þagn-
argildi eins og sagt er á íslensku. Hvað mig
varðar þá er það að segj a að ef einhver hefur
fundið hvöt hjá sér til að láta mig heyra
„hvað fólk hugsar um mig og verk mín“ hef
ég reynt á kurteislegan hátt að hindra hann
í að segja sannleikann, svo hann verði sér
ekki til skammar síðar, því ég hef verið viss
um að hann muni fara með þvætting sem er
í engu tengdur listrænu gildi verka minna;
hann er kannski ekki einu sinni í nálægð við
þau, heldur hugmyndimar sem fólk gefur
sér af þeim fyrirfram að óathuguðu máli og
þarf þess vegna ekki að lesa þau: það veit
af „sínu hyggjuviti“ hvað stendur í þeim.
Við íslendingar erum gæddir þeim ósköp-
um hins einkennilega vits að við gerum
okkur fyrirfram hugmyndir af öllum hlut-
um óséðum, en höfum hvorki hugmyndir
né skoðun á þeim séðum, heldur skína af
okkur vonbrigðin yfir að allt sé ekki eftir
okkar höfði. Þannig er útkjálkamennskan.
í íslensku samfélagi er góðu heilli auðvelt
að beina athyglinni frá sér. Því það er sama
hversu umræðuefnið kann að vera merki-
legt eða háfleygt, alltaf er hægt að víkja sér
undan því með einfaldri aðferð, hún er sú
að fara allt í einu að ræða mildilega en af
áhuga um bágt heilsufar viðmælandans og
spyrja hvort hann hafi ekki vaknað með
verki í morgun. í litlum samfélögum er
mikil líkamleg og andleg streita og morg-
unverkir algengir. Þeir eru efni sem læknar
allt: „allir kannast við þá“.
Oft reynir höfundur að gera fólki greiða
með svipuðu móti, hann losar það úr þeirri
meinloku að halda að aðeins megi ræða um
„bókmenntir og listir“ við rithöfunda. Fyrir
bragðið getur það upphafið sig með enda-
lausum og áhugaverðum lasleika sínum.
Ótti öryggisins vegna valds á texta
Skáldsagnahöfundi fer eins og öðru fólki
sem stundar lengi og samfleytt sömu störf,
58
TMM 1993:1