Tímarit Máls og menningar - 01.09.1996, Side 37

mögulegum myndum sem 19. öldin gerði ekki ráð fyrir en Jónas hafnaði
aldrei sem náttúruvísindamaður. Hann sagði bara „Faðir og vinur alls sem
er“. Hann var svo trúaður að framan af ævi sinni þurfti hann ekki á Kristi að
halda. Jónas hafði milJiliðalaust samband við forsjónina. Ég hef aftur á móti
ekkert samband við forsjónina af því ég er svo mikill efasemdamaður — án
Krists. Og mín trú er bundin við Krist. Að öðrum kosti væri ég að öllum
líkindum guðleysingi. Ég segi í „Undir októberlaufi" í nýju bókinni:
og dagur og nótt vaxa saman
í andrárlaust formleysi tímans
sem táknmyndafrœðingar kalla guð
Jónas hefði aldrei getað ort þessa setningu.
í sambandi við skírskotanir í fyrri hluta þessarar bókar þá mætti kannski
benda á að ég hef með köflum þar orðið fyrir áhrifum af bandaríska
goðsagnafræðingnum Joseph Campbell sem ég hef lesið mikið. Hann hefur
heillað mig með greiningu sinni á bókmenntum og goðsögulegri arfleifð, og
hann kann betur en allir aðrir að leyfa bókmenntunum, þeirri stóru list, að
njóta sín í greiningunni, til dæmis þegar hann fjallar um Thomas Mann og
Joyce. Hann sýnir fram á hvernig stórir rithöfundar setja goðsögulegar súlur
undir hof sitt—en hofið er skáldskapurinn. Campbell er mesti sérfræðingur
okkar tíma í táknlegri meðferð mannsins á goðsögulegum minnum og alveg
ómissandi skáldum sem hafa metnað. Og ég segi við þá lesendur sem fárast
yfir því að geta ekki skilið fyrsta hluta þessarar bókar: Lesið Campbell og
verðið handgengin þeim skáldlega innblæstri sem hann hefur fram að færa.
Þetta eru vísindi, en maður getur aldrei skilið á milli þeirra og innblásturs í
afstöðu hans og verkum. Við höfum átt menn sem hafa fjallað um íslenska
arfleifð á svipaðan hátt og það á ekki að vanmeta það — þá er ég ekki síst að
hugsa um Sigurð Nordal og Einar Ólaf Sveinsson. Þessir menn horfðu á stór
verk í arfleifð okkar með skáldlegum innblæstri án þess að þeir hafi talið sig
finna einhvern stórasannleika. Vonandi finnst hann aldrei, þó að Einar
Pálsson sé að glíma við hann af ódrepandi hugsjón.
Tilgáta mín um Sturlu Þórðarson sem höfund Njáls sögu stenst fullkom-
lega í öllum atriðum og virðist jafngilda sönnun. En hún er það ekki, heldur
tilgáta. Vonandi verður hún alltaf eins og heillandi grunur; óvissa. Það væri
í samræmi við goðsögulega stærð sögunnar. Hið sama á við um þá kenningu
að Snorri hafi skrifað Eglu og tilgátu Hermanns Pálssonar um Brand biskup
sem höfund Hrafnkötlu, en rök hans eru mjög sannfærandi, þótt þau
jafngildi ekki sönnun.“
Jónas hafði mótaðafagurfrœði. Hver erþínfagurfrœði? Hvernig á skáldskap-
ur að vera?
„Boðskapur skáldskapar á að vera skáldskapur. Boðskapur listar á að vera
list. Ef menn eru svo miklir listamenn að þeir geti komið með annan boðskap
TMM 1996:3 35
L