Tímarit Máls og menningar - 01.09.1996, Page 62

þeirra sem tekið hafa saman Augsborgarjátninguna, og hinar aðrar játninga-
bækurnar, hvort sem þær eru samkvæmar Nýja Testamentinu eða ekki. Af
þessum eru nú margir í Danmörku og oddviti þeirra er meistari Lindberg.
Sömu trúar og hann mun þessi Múller vera, að minnsta kosti í höfuðefninu.
Þessum mönnum hættir við að kalla þá alla skynsemistrúendur, sem ein-
hvers staðar þykjast finna að játningar þær, er við eftir laganna boðum eigum
að trúa, séu ekki með öllu Nýja Testamentinu samkvæmar. Það er vonandi
það hafi verið þessháttar skynsemistrúendur, en ekki hinir fyrri, sem höf-
undurinn hefir fúndið marga af á íslandi.“ (Fjölnir 1. ár, 1835,43-44 nms.)
Hér er hreyft málum sem eru mikilvæg fyrir túlkun Grátittlingsins. Þrátt
fyrir íróníu, sem ber greinileg merki Jónasar og Konráðs, leynir sér ekki
samúð þeirra með því sem kalla má síðari tegund skynsemistrúenda, þ.e.
þeim sem „einhver staðar þykjast finna, að játningar þær er við eftir laganna
boðum eigum að trúa, séu ekki með öllu Nýja Testamentinu samkvæmar.“
Að sama skapi eru þeir gagnrýnir á hina fyrri tegund; þá skynsemistrúar-
menn sem „sem telja skynsemina einhlíta í trúarefnum“ og taka hana
framyfir guðlega opinberun. Þótt hér verði að hafa nokkurn fyrirvara um
rétta notkun hugtaka og hún sé nokkuð á reiki, þá fer tæplega milli mála að
hér er skírskotað til upplýsingaguðfræðinnar, enda segja Jónas og Konráð að
þessi skynsemistrú hafi verið almenn í upphafi aldar, en síðan hafi fjarað
undan henni enda voru rómantíkerar miklu hefðbundnari trúmenn. Hjalti
Hugason segir um upplýsingarguðfræðina: „Grundvallarsjónarmiðið var, að
samræmi væri milli opinberunar og skynsemi, sem og að íyrrnefnda viðmið-
unin yrði að standast prófún hinnar síðarnefndu.“17 Hann segir jafnframt
að þessa megi sjá stað í skrifum Magnúsar Stephensens. Hér mætti líka kalla
til Magnús frater, sem er líklega besta dæmið um skynsemistrúarmann, sem
reyndar síðar kastaði trúnni nær alfarið.
En Jónas og Konráð taka sér stöðu mitt á milli, því andstæðingar „skyn-
seminnar" fá líka orð í eyra. Þeir kirkjunnar menn sem „bönnuðu mönnum
öldungis að neyta skynseminnar í trúarefnum" eru gagnrýndir og sem
fulltrúi þeirra er nefndur „meistari Lindberg", Jakob Christian Lindberg
(1797-1857), sem var lagsbróðir Grundtvigs og hélt á tímabili uppi harðri
gagnrýni á vissa guðfræðinga sem hann sakaði um „rationalisma“, þ.e.
skynsemistrú. Lindberg og Grundtvig vísuðu gjarnan til þess að hin postul-
lega trúarjátning væri eldri en Nýja testamentið og varðveitti því hina réttu
trú. Jónas tekur mjög skýrt afstöðu gegn slíkum málflutningi og því sjónar-
miði að ekki megi beita skynseminni í trúarefnum. Hann hneigist augljóslega
að þeim kristindómi sem honum finnst best birtast í Nýja testamentinu.18
Kvæðið um Grátittlinginn er ljóðræn útfærsla á nákvæmlega þessum
sömu hugleiðingum um samband Gamla og Nýja testamentisins og hinn
60
TMM 1996:3