Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Page 79

HVERS VEGNA HEFUR STRINDBERG ALDREI . . . ?
brigðalítiir þegar á líður; hún komist aldrei „fyllilega frá hatrinu“ og nái ekki
„þeim fáu mannlegu dráttum sem höfundur lætur persónu sinni í té“. Arndís
Björnsdóttir hlaut hins vegar einróma lof fyrir túlkun sína á fóstru Adolfs,
aldraðri konu sem fær það beiska hlutskipti að svíkjast að fóstursyni sínum
og klæða hann í spennitreyju, eftir að hann er orðinn óður.
Flestir gagnrýnendur voru mjög sáttir við leikstjórn Lárusar Pálssonar.
Ásgeir Hjartarsonar hikar ekki við að telja sýninguna „einn af merkustu at-
burðum í sögu Þjóðleikhússins ff am til þessa“, leikstjórinn skilji persónur og
atvik hárréttum skilningi, sterkur hugblær sé yfir leiknum öllum, samleikur
með ágætum og „hið beiska tvísæja háð skáldsins“ njóti sín vel bæði í athöfn-
um og orðsvörum.29 Agnar Bogason tekur í sama streng, en gefúr þó í skyn,
að sviðsetningin fylgi ákveðinni „tradition“, sem hann útskýrir ekki nánar
hvað feli í sér.30 En Steingerður Guðmundsdóttir er jafn dauf yfir leikstjórn-
inni og flestu öðru, segir Lárus ekki ráða við efnið, tempóið sé ójafnt og alltof
hægt á köflum og víða sjáist „fingraför æfinganna“. Stíll tímabilsins verði
„eintrjáningslegur“ sökum klaufalegra uppstillinga.
Sýning Þjóðleikhússins á Föðurnumv ar hljóðrituð og flutt í útvarp rúmu
hálfu ári eftir frumsýninguna.31 Að dómi þess hlustanda, sem hér er að tjá
sig, er leikur Vals í fyrri hluta leiksins verulega áhrifamikill, en mun síðri þeg-
ar fram í sækir og geðveikin nær tökum á persónunni. Það er e.t.v. full mikið
sagt að hann „þusist í gegnum hlutverkið11 eins og Steingerður Guðmunds-
dóttir orðaði það í dómi sínum, en jafh stór í sniðum og faðir Strindbergs
getur orðið verður hann ekki. Framhjá því má að vísu ekki líta, að Valur fær
hvergi nærri nógu góðan mótleik frá Guðbjörgu, sem orkar óráðin og utan
gátta í hlutverki Láru. Er engu líkara en leikkonan - eða Lárus leikstjóri - hafi
ekki treyst sér til að taka alvarlega það sambland illmennsku og kænsku, sem
er eitt aðalauðkenni persónunnar. Að önnur eins leikkona og Guðbjörg hafi
ekki staðist kröfur hlutverksins, kemur ekki til greina.
Hafi „kvenhatrið“ í leiknum, hin neikvæða lýsing Láru, vafist fyrir þeim
Lárusi og Guðbjörgu, þá er víst að þau eru engin einsdæmi í túlkunarsögu
Föðurins. Á okkar kvenréttindasinnuðu tímum hafa leikendur og leikstjórar
oft átt bágt með að taka fast á þeirri grimmd, sem Strindberg gæðir sumar
mögnuðustu kvenpersónur sínar og þeir jafnvel freistast til að láta þeim í té
veikleika og mildi sem skáldið sá ekki í fari þeirra. Skýrt dæmi um þetta, sem
mér er minnisstætt, var sýning á Stadsteatern í Stokkhólmi árið 1981, þar
sem Lára var gerð svo hjálparvana að leikurinn snerist upp í tóma
geðveikislýsingu manns sem var í raun brjálaður frá upphafi. Sýningin fór
fram í tengslum við mikla Strindbergs-hátíð og vakti deilur, enda hafði leik-
stjórinn Jan Hákanson leyft sér að krukka í texta skáldsins til að fella hann að
TMM 1999:4
www.mm.is
77