Tímarit Máls og menningar - 01.09.2000, Blaðsíða 68

ÁRNl BERGMANN
IV
Sú hneigð að hampa samherjum og vinum en hallmæla andstæðingum gat
orðið grimm, en á henni voru margar gloppur. Auðvitað mátti finna marga
„hægrimenn“ sem dáðust að Halldóri, Þórbergi, Jóhannesi úr Kötlum og
fleiri rauðum pennum. Og auðvitað kunnu vinstrisinnar vel að meta margt
hjá „borgaralegum“. Það segir sig sjálft að margt annað en hegðun manna í
kjörklefa, trú eða andúð á sósíalisma, ræður viðbrögðum þeirra sem lesenda.
Lesendur og gagnrýnendur hafa aldrei staðið með sínum mönnum með
sama hætti og flokksdagblöð stóðu með sínum þingmönnum, þar er drjúgur
munur á.
Skoðum í því ljósi nánar hvað það var sem ýmiskonar rauðir pennar létu á
prent um borgaralega rithöfunda.
Gunnar Gunnarsson til dæmis, hann var stundum minntur á það í Þjóð-
viljanum um skeið (kringum 1955) að hann hefði fýrir stríð verið nokkuð
svo hallur undir Þýskaland Hitlers - rétt eins og Halldór Laxness var minnt-
ur í öðrum blöðum á lof sitt um Stalín í Gerska ævintýrinu og Jóhannes úr
Kötlum á kvæði hans um óskalandið Sovét-ísland. En þetta gerðist einna
helst í þjarki um austrið og vestrið og frelsið. Skáldsögur Gunnars voru í
reynd utan við ámæli eða óskhyggju vinstri manna um það hvernig skáld-
sögur þeir vildu helst lesa. Halldór Laxness þýddi Fjallkirkjuna á íslensku, og
„hinn rauði páfi“, Kristinn E. Andrésson, þreyttist aldrei á að lofa það verk og
fleiri sem einhver helstu bókmenntaafrek íslendinga. „Gunnar Gunnarsson
er ffægðarhugsjón íslendinga holdi klædd“ segir Kristinn í grein um Gunnar
árið 19495 - munar litlu á þeim orðum og þeim eftirmælum Davíðs Odds-
sonar um Halldór Laxness að hann hafi verið „stórveldisdraumur lítillar
þjóðar.“ Kristinn tekur aldrei undir nasismadylgjur um Gunnar og tekur líka
upp hanskann fyrir hann gagnvart mönnum sem þótti miður að hann skyldi
hafa skrifað helstu verk sín á dönsku. Kristinn reyndi ekki að eigna sér Gunn-
ar - í langri grein sem hann skrifar skömmu fýrir andlát sitt (1973) leggur
hann áherslu á að Gunnar verði ekki kallaður borgaralegur og því síður sós-
íalískur höfundur, heldur maður sem í verkum sínum metur fólk hvorki eff ir
stöðu né auðlegð heldur eftir „mannkostum einum“ og þiggur sjálfur styrk
af þeim „lífsvilja sem er ódauðleiki mannsins" og nærist á nálægð íslands,
náttúrunni og listinni.6
Á aldarafmæli Davíðs Stefánssonar féll Davíð Oddsson forsætisráðherra í
gildru ofsóknakenningarinnar: hann sagði í blaðaviðtali að „trúaðir vinstri-
menn“ hefðu talað niðrandi um skáldskap Davíðs af því að hann hefði ekki
verið „meðvitaður félagshyggjumaður.“ (Alþbl. 20.01.1995). Baldvin Tryggva-
son segir líka að Davíð hafi verið „rakkaður niður árum saman“ sem
66
malogmenning.is
TMM 2000:3