Tímarit Máls og menningar - 01.09.2000, Blaðsíða 81

OFBELDI KOMMÚNISTA VIÐ BORGARALEGA RITHÖFUNDA
með Matthíasi Jochumssyni, Guðmundi á Sandi, Páli Árdal og Stephani G.
Stephanssyni sem er kominn í heimsókn vestan um haf. Þessa stund var gott
að lifa:
“Það mátti heita svo að öll þessi fjögur skáld hefðu lítilsvirt hvert ann-
að áður, en nú voru allar gamlar væringar horfhar, allur hégóminn og
tildrið, skáldarígurinn horfinn, ég held að fullu og öllu.“46
Skáldarígurinn horfinn - þetta er sjálf draumsýnin um gott mannlíf í bók-
menntum! Við hlið annarra óska um veg bókmennta í heiminum vakir í
flestum mönnum draumurinn um skáldskapinn sem heilaga iðju og skáld
sem samlynda bræður í musteri hans. En mönnum verður ekki að þeirri ósk,
syndir öfundar og annars hégóma eru lævísar og liprar - og þá er freistandi
að bregða á það ráð að gera pólitíkina að þeim höggormi sem laumast inn í
aldingarðinn og bítur í hæla skálda, villir þá og tryllir. Öll úlfúð er henni að
kenna. Það er líka tiltölulega auðvelt vegna þess að pólitíkin er skepna sem
hefur illt orð á sér fyrirfram.
í þessari grein er með ýmsum dæmum og röksemdum hafnað kenningunni
um „ofbeldi kommúnista“ við rithöfunda. En vel má viðurkenna, að um all-
langt skeið hafi pólitískir bakþankar leynt og ljóst gerst helst til frekir í ís-
lensku bókmenntalífi. Ofvöxtur sem einatt hljóp í pólitíska flokkadrætti í
landinu gat verið niðurlægjandi fyrir bókmenntir eins og marga aðra starf-
semi. Pólitískir fordómar gátu t.d. orðið til þess að menn misstu af bókum
sem þeir hefðu betur haft með í farteskinu á sinni lífsreisu. Ungum mönnum
og róttækum af minni kynslóð datt varla í hug að opna bækur eftir menn
sem höfðu jafh aumar skoðanir á tilverunni og Hagalín eða Kristmann. Og
fjölmargir skólabræður okkar bókhneigðir neituðu að lesa Halldór Laxness
vegna þess að þeim hafði verið kennt að hann færi með níð og sóðaskap um
íslenska bændur, ef ekki þjóðina alla. Annað mál er að síðarnefndir fóru mik-
ils á mis. En slíkar útskúfanir voru ekki eins víðtækar og margir ætla. Gunnar
Gunnarsson þurfti ekki að óttast slíka höfnun, Davíð og Tómas ekki heldur
að neinu ráði - og varla reyndar Jóhannes úr Kötlum eða þá Guðmundur
Böðvarsson. Þegar svo kom að nýmælum eins og atómskáldskap eða nýju
skáldsögunni tóku við aðrir fordómar, sem ekki voru „pólitískir“ með sama
hætti og þeir sem nú var á minnst.
Ofríki pólitískra viðhorfa gat verið erfitt fyrir rithöfundana sjálfa, það
kom vissulega í veg fyrir að sumir þeirra nytu sannmælis. En það er vafasamt
að hið pólitíska stríð hafi leikið þá svo grátt sem Baldvin Tryggason heldur
fram í viðtali, sem fyrr var til vitnað, en þar segir hann: „Margir rugluðust
TMM 2000:3
malogmenning.is
79