Tímarit Máls og menningar - 01.09.2000, Blaðsíða 73

OFBELDI KOMMÚNISTA VIÐ BORGARALEGA RITHÖFUNDA
V
En það sem öðru fremur hefur hleypt illu blóði í marga vinstrimenn í garð
Guðmundar Hagalíns og Kristmanns var sú staðreynd að þeir voru alls ekki
„í ónáð af pólitískum ástæðum“. Þeir voru þvert á móti í mikilli náð póli-
tískra valdhafa. Bókmenntastríðið var nefnilega ekki nema að nokkru leyti
háð með orðsins brandi, í ritsmíðum sem við getum nú skoðað og dæmt um
í ljósi reynslunnar. Ef til vill hófðu róttæklingar betur í ritdeilum - en þeir
höfðu hvorki mikil fjárráð né pólitísk völd sem mestalla okkar öld hafa
óspart verið notuð til að verðlauna menn fyrir stuðning og lokka þá til fylgis.
Halldór Guðmundsson, útgáfustjóri Máls og menningar, orðar þetta svo í
viðtali við Lesbók Morgunblaðsins (14.07.1997) og hefur reyndar í huga
tímann allt til 1980:
Sjálfsagt hefur stór hluti málsmetandi íslenskra rithöfunda skipað sér
vinstra megin í þessum átökum en svo getur maður líka sagt að á hinn
bóginn sátu hægri menn við stjórnartaumana og réðu fjármagninu;
átökin milli þeirra sem réðu orðræðunni annars vegar og hinna sem
höfðu peningaleg og stjórnmálaleg völd urðu örugglega mjög hörð.
Vinstrimönnum var einatt refsað af þeim sem fóru með úthlutunarvald: eft-
ir rimmuna um Bjart í Sumarhúsum og Sturlu í Vogum voru skáldalaun til
Halldórs Laxness lækkuð úr 5000 krónum í 1800 - en Guðmundur Hagalín
fékk þá 3000 krónur. Þetta er einna frægasta dæmið af þeim pólitísku hvell-
um sem urðu svo til árlega áratugum saman út af úthlutun listamannalauna
og minntu á þá einföldu staðreynd að það var lítil veraldleg hagsýni í því að
halla sér til vinstri í tilverunni. Á hinn bóginn var höfundum sem voru „til
þægðar þeim sem með völdin fóru“ umbunað með bitlingum. Menntamála-
ráðherra fól Kristmanni Guðmundssyni að annast kynningar á bókmennt-
um í skólum landsins og það þótti ekki síst ungum skáldum fráleit ráðstöfun
eins og skýrt kom fram í helsta málgagni þeirra, tímaritinu Birtingi - lauk
þeim ýfingum með allfrægum málaferlum árið 1964 er Kristmann stefndi
Thor Vilhjálmssyni fyrir meiðyrði. Birtingsmenn og fleiri höfðu það ekki síst
til síns máls hve illa hafði til tekist með þá Heimsbókmenntasögu sem Krist-
manni hafði verið falið að skrifa fýrir ríkisforlag Menningarsjóðs. En þar
reyndist Kristmann fullur fordóma í garð margra þeirra höfunda sem mest
höfðu lagt til endurnýjunar bókmennta á öldinni: Kafka, Eliot, Joyce,
Faulkner og fleiri taldi hann „ofmetna“ fyrir „óskiljanleg" verk sín sem að-
eins „bókmenntasnobbar og fífl mæltu bót.“ 26 Guðmundur Hagalín naut
svipaðrar fyrirgreiðslu. „Litið var á Hagalín sem brjótsvörn borgaralegra
viðhorfa. Bjarni Benediktsson fól honum að hafa tilsjón með almennings-
TMM 2000:3
malogmenning.is
71