Tímarit Máls og menningar - 01.09.2000, Blaðsíða 120

RITDÓMAR
að koma þangað inn. Mér fannst gullið
mitt liggja djúpt, ég þurfti oft að einbeita
mér stíft til þess að komast að því sjálf.
Smátt og smátt tókst mér það, en það
dýpkaði ekki skilning minn á öðru fólki
og færði mig lítið nær þvi. (10)
Beinast liggur við að túlka þetta sem tilvís-
un til auðugs hugarheims sem söguhetjan
getur flúið til þegar raunveruleikinn nægir
henni ekki og/eða bregst henni á einhvern
hátt. Gullið er þá tákn fyrir ímyndunar-
aflið og effir þvi sem sögunni vindur ffam
og sjúkleiki Kötlu kemur betur í ljós hlýtur
lesandinn að tengja gullið við hinar sjúk-
legu ímyndanir hennar einnig, þ.e.a.s. geð-
veiki hennar. Gullið verður við það mjög
tvírætt tákn sem hefur bæði jákvæðar og
neikvæðar skírskotanir.
Ef gullið er n.k. innra athvarf Kötlu þá
er það ef til vill um leið það sem kemur í
staðinn fyrir tungumáhð eða orðin, því
Katla hættir að tala þegar hún veikist,
hún vantreystir orðunum eins og kemur
fram strax í fyrsta kafla sögunnar:
Orð eru bara stafir og svo flöt í ofaná-
lag að það er ekki hægt að opna þau
eða finna eitt orð sem setur alla mein-
inguna í lófann á þér. Stundum ekki til
eitt einasta orð sem dugir. (6)
Táknmynd (orð) og táknmið (meining-
in) falla ekki saman í huga Kötlu en það
er kannski einmitt sú veruleikablekking
(þ.e. sú trú að þetta tvennt geti fallið
saman) sem heldur samfélaginu gang-
andi, er grundvöllur þess samfélagssátt-
mála sem við höfum öll gengist undir.
Þegar skilin þarna á milli fara að riðlast
(eins og í tilviki Ködu) fer öll merking á
flot og verður óhöndlanleg og það er
ástand sem ekki allir geta höndlað. Katía
tekur meðvitaða ákvörðun um að hætta
að tala: „Tilgangur þess að orða sjálfa
mig fjaraði út, nema hann hafi aldrei ver-
ið almennilega til staðar“ (7). Þetta mál-
leysi Kötlu stafar því ekki af einhverju
sérstöku sálrænu áfalli, heldur er það
hennar eigið val að tala ekki. Hún vill
treysta á gullið í höfðinu fremur en tilbú-
ið táknkerfi. En að endingu snýst þetta
val Kötlu gegn henni sjálfri því í sögulok
þegar hún gjarnan vill tala þá getur hún
það ekki lengur: „... en það gerist ekkert í
hálsinum á mér, það kemur ekkert út um
munninn á mér, en ég heyri allt í höfð-
inu“ (159). Þrátt fyrir ítrekaðir tilraunir
Kötlu til máls í bókarlok er það þögnin
ein sem ríkir að lokum.
Didda hefur sýnt að hún hefur gáfu til
ritstarfa og sýn hennar er off á tíðum
bæði frumleg og áhrifamikil. En mér
virðist sem hún þurfi í næstu verkum
sínum að sýna meira sjálfstæði og treysta
á gullið í höfðinu en ekki á “sensational-
isma” sem er þegar allt kemur til alls að-
eins skammlíf loftbóla; ekki er allt gull
sem glóir.
Soffía Auður Birgisdóttir
Myrkir innviðir
Stefán Máni.: Myrkravél.
Mál og menning 1999. 124 bls.
Um sumar bækur fer hljótt, og stundum
að ósekju. Ein þeirra er Myrkravél Stef-
áns Mána. Hugsanlega má kenna um
hráslagalegu útliti og drungalegri nafh-
gift. Og væntanlega hvernig auglýsingar
sniðgengu hana á haustdögum. Á
forsíðunni er nærmynd af flugu, flenni-
stór portrettmynd af pöddu sem ég
ímynda mér að eigi að endurspegla
pöddulegt innræti sögumanns og jafh-
framt einu sögupersónunnar. Jóni Sæ-
mundi Auðarsyni hefur tekist með
ágætum að spinna frásögninni sannfær-
andi kápu. Frásegjandi er nefnilega
maður með fráhrindandi ffamkomu,
118
malogmenning.is
TMM 2000:3