Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Blaðsíða 26

VILHJÁLMUR ÁRNASON
Líf fagurkerans snerist um ánægju, en líf hins siðferðilega manns snýst um
skyldu og sjálfsábyrgð. í ánægjuleit sinni var fagurkerinn ofurseldur hinu
einstaka, en í siðferðislífmu leitast menn við að „raungera hið almenna“.
Þetta helgast afþví að hinn siðferðilegi einstaklingur velur jafnan sjálfan sig í
ákveðnu félagslegu samhengi þar sem hann deilir lífi sínu með öðrum.
Ábyrgð hans er því bundin þeim hlutverkum sem hann gegnir. Þessi hlutverk
tengjast einkum tvennu: starfi hans og heimili. í ritinu Enten-Eller (Annað-
hvort-Eða)18 lýsir fulltrúi hins siðferðilega lífs, Vilhjálmur dómari, því
hvernig vinnan og hjónabandið mynda vettvang þeirra skyldna sem ábyrg-
um manni er ljúft að axla í lífinu. Þegar maður gengur í hjónaband, festir
hann ráð sitt og öðlast, andstætt lausungarlífi fagurkerans, samastað í tilver-
unni. Sú ákvörðun að bindast annarri manneskju og standa við hjúskapar-
heit sín verður Vilhjálmi eins konar viðmiðun um siðferðilegt líferni. Sem
ráðsettur og ábyrgur opinber starfsmaður er dómarinn líka sannfærður um
að sérhver manneskja hafi þá köllun að rækja vel sitt starf og gagnast því sam-
félagi sem hann byggir.
En hér er nærtækt að spyrja hver sé munurinn á broddborgaranum og
hinum siðferðilega manni. Er ekki markmið þeirra beggja að lifa venjulegu
hversdagslífi og gera það sem af þeim er krafist á vettvangi heimilis og starfs?
Munurinn liggur í skyldunni. Broddborgarinn gerir það sem ætlast er til af
honum en það er algjörlega félagslega ákvarðað. í raun uppfyllir broddborg-
arinn með þeim hætti eingöngu eigingjarnar langanir sínar og þarfir fyrir
öryggi. Hann er í vinnu og hann á fjölskyldu vegna þess að þannig „á maður“
að lifa, en hvort hann rækir þær skyldur sem felast í starfi hans og hjónabandi
er algjörlega undir hælinn lagt vegna þess að broddborgarinn hefur ekki þá
skyldutilfmningu og samviskusemi sem einkennir hinn ábyrga siðferðilega
mann og krefst ákveðins vitundarstigs eða andlegs þroska. Þess vegna raun-
gerir broddborgarinn ekki sjálfan sig í lífi sínu heldur ber einungis uppi þau
öfl sem eru ríkjandi hverju sinni. Hinn siðferðilegi maður, aftur á móti, raun-
gerir hin almennu siðalögmál sem eru undirstaða starfs og hjónabands jafh-
framt því sem hann þroskar sjálfan sig. Með því móti varðveitir hann hið
mögulega í sjálfum sér en ræktar jafnframt það sem er honum nauðsynlegt
til að vera heil manneskja. Slíkur maður er ekki í bara í hjónabandi til þess að
falla inn í samfélagið og hafa einhvern til þess að sjá um þarfir sínar. Hjóna-
bandið er honum heilög siðferðileg skylda—ljúf og gleðirík skylda—sem er
borin uppi af síungum kærleika.19
Líkt og hin vansæla vitund Hegels fínnur hamingjuna í uppbyggilegu
samfélagi við aðra, þannig veitir hinn siðferðilegi lífsmáti Kierkegaards ein-
staklingnum hamingju. Hann finnur sig heima í Sittlichkeit samfélagsins
24
malogmenning.is
TMM 2000:4