Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Side 27

AÐ VELJA SJÁLFAN SIG
vegna þess að hann axlar skyldur sínar á ábyrgan hátt og öðlast þannig lífs-
fyllingu í starfi og fjölskyldulífi. Fyrir Hegel var þetta „endastöðin“ ef svo má
að orði komast. Hamingjusamt fjölskyldulíf í góðu samfélagi var fyrir hon-
um markmið mannlífsins.20 Það væri rangt að segja að Kierkegaard hafni
þessu, en hann telur að mannlífið sé þannig vaxið að hið siðferðilega dugi
einstaklingnum ekki í margvíslegri lífsreynslu. Að vissu leyti eru þessi tak-
mörk hins siðferðilega fólgin í því sjálfu. Sá einstaklingur sem leitast við að
axla skyldur sínar algjörlega og af fullum heilindum mun óhjákvæmilega
gera sér æ betri grein fyrir því að hann getur ekki staðið undir því. Kröfur
hins siðferðilega eru svo óendanlegar að einstaklingurinn stendur í raun
magnþrota ff ammi fyrir þeim. Þetta verður þeim mun ljósar sem maður tek-
ur skyldur sínar alvarlegar. Það getur hreinlega verið broslegt að sjá hve litl-
um árangri hið siðferðilega strit skilar þegar upp er staðið.21 En það er
harmrænt bros vegna þess að í því felst viðurkenning einstaklingsins á því
hve litlu hann fær áorkað og að hann er í raun dæmdur til að vera sakbitinn
þótt hann bisi við að gera skyldu sína. Þar með er einstaklingurinn kominn
út fyrir sjálfsvitund hins siðferðilega manns sem trúir því að hann geti raun-
gert siðferðilegar kröfur í hinum tímanlega heimi. Þegar ég sem frjáls og
ábyrgur maður geri mér þannig grein fyrir vanmætti mínum og endanleika
gengst ég við því að ég er syndari. Ég er kominn inn á svið hins trúarlega.
Magnaðasta greinargerð Kierkegaards fyrir tengslum hins siðferðilega og
hins trúarlega er í ritinu Uggogótta (FrygtogBæven) sem leggur út af biblíu-
sögunni um Abraham og ísak.22 Guð krefst athafnar af Abraham sem á eng-
an hátt verður varin eða gerð skiljanleg innan marka hins siðferðilega. Hann
krefst þess að hann fórni því sem honum er kærast, syni sínum ísak.
Kierkegaard ber þessa ffásögn saman við það þegar Agamemnon stendur
fr ammi fyrir kröfu gyðjunnar Artemis að fórna Ifigeníu dóttur sinni til þess
að flotinn fái byr og komist frá Ális og geti tekið þátt í bardaganum um Tróju.
Abraham og Agamemnon virðast vera í sömu sporum, en á þeim er mikil-
vægur munur. Staða Agamemnons er harmræn, tragísk; hann stendur
frammi fyrir tveimur hörmulegum kostum og getur ekki valið annan nema
bregðast mikilvægri skyldu. Hann hefur skyldur við dóttur sína sem hann
elskar og sem hershöfðingja ber honum skylda til að koma flotanum áleiðis
svo að herförin nái tilgangi sínum. Verði hann við kröfu gyðjunnar bregst
hann dóttur sinni, en hann getur réttlætt eða rökstutt þá ákvörðun sína með
því hann hafi orðið að framfyigja annarri skyldu og mikilvægari. Þetta er
óvenjuleg og hræðileg ákvörðun, en hún er skiljanleg. Hún er innan siðferði-
legra marka því að hún varðar skyldur. Það er ákvörðun Abrahams aftur á
móti ekki. Staða hans er fáránleg, óskiljanleg á siðferðilegum forsendum því
TMM 2000:4
malogmenmng.is
25