Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Qupperneq 46

JÓHANNA ÞRÁINSDÓTTIR
Niðurlag
Þótt ýmis guðfræðileg atriði skildu þá Magnús og Kierkegaard að, áttu þeir
þó eitt sameiginlegt. Báðir börðust alla ævi hatramlega gegn svonefndri
ígrundunartrúfræði (spekulativ dogmatik) H. L. Martensens (1808-1816),
guðfr æðiprófessors við Hafnarháskóla og síðar Sjálandsbiskups, en við mót-
un hennar studdist Martensen við þrætubókaraðferð Hegels. Báðir urðu að
láta sér lynda að uppskera þögnina eina úr þeirri átt. Kierkegaard minnist á
þau viðbrögð Martensens að svara honum hvergi í PapirerX 1 A 155 1849.
Þar telur hann að Martensen hafi skort allar forsendur til að svara sér. Það
sama hafi Magnús Eiríksson mátt þola, eft ir að hann kom til sögunnar, og þar
sé Magnúsi í raun greiði gerður, því að það skipi honum a.m.k. á þann hátt í
flokk með Kierkegaard sjálfum.
Helsta ágreiningsefni þeirra Magnúsar og Kierkegaards var í raun hold-
tekjan. Magnús reisti guðfræði sína á sögulegri gagnrýni og skynsemishyggju
og hafnaði samkvæmt þeirri stefnu kenningunni um holdtekju Krists.4 Að
mati Kierkegaards var hún sjálfur kristindómurinn, með því að hafna henni,
var kristindóminum tortímt. Að öðru leyti var hann sammála Magnúsi um
að trúarkenningar kirkjunnar væru af hinu illa.5 Allt frá því að kenninga-
smíðar hófust hafði kristindómurinn, að mati Kierkegaards, verið í stöðugri
afturför,6 en það er einmitt meginstefið í Ugg og ótta. Með heimspekilegri
þekkingu er trúnni tortímt, því að trú án ástríðu er engin trú. Sá sem trúir
ekki eða efast hlýtur að líta á sanna trú sem fjarstæðu,7 og í augum slíks
manns er holdtekja, friðþæging og endurlausn þá ekki annað en þverstæða.
Með þessari skýringu sýnir Kierkegaard að hann leggur nákvæmlega
sömu merkingu í hugtakið fjarstæðu og Tertullianus, merkingu sem Magnús
hefði getað sætt sig við. Magnúsi verður á að telja að þar gangi Kierkegaard
lengra og geri fjarstæðuna að grundvelli trúarinnar, rétt eins og honum verð-
ur á að taka líkingasöguna um prinsessuna, sem hið heittþráða viðfang, bók-
staflega.
Með því að trúa fleirum fyrir þessari skýringu en dagbók sinni, hefði
Kierkegaard getað sparað Magnúsi það ómak að eyða drjúgum hluta ævi
sinnar í að deila á hugtakið fjarstæða. Það gerði Kierkegaard hins vegar ekki
og dagbók hans frá 1850 kom ekki út fyrr en tæpu ári fyrir dauða Magnúsar.8
Þar virðist óneitanlega á ferðinni næsta sókratísk aðferð, en Sókrates var
heimspekingur sem Kierkegaard tók sér gjarna til fyrirmyndar í ritum sín-
um. Að mati Kierkegaards var Sókrates síðasti heiðarlegi heimspekingurinn;
allt ffá dögum hans hafði heimspekin verið í stöðugri afturför,9 rétt eins og
kristindómurinn hafði verið í stöðugri affurför allt ff á dögum frumkirkju og
píslarvotta.
44
malogmenning. is
TMM 2000:4