Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Síða 50

BIRNA BJARNADÓTTIR
í Danmörku var á 19. öld uppi maður sem gerði landlægan hugarburð að
viðfangsefni sínu: þá hugmynd að fólk sé kristið. En það er eitt að telja sig
kristitin og annað að verða kristinn sagði hann. Það var sami maður sem stað-
hæfði að allt hans höfundarverk væri bundið tilteknum vanda kristindóms
(,,Christendommen“); að hann skrifaði ekki um neitt annað en vandann að
vera kristinn í beinni eða óbeinni rökræðu við hina skelfilegu blekkingu:
kristni („Christenheden").1 Áhugi Sorens Kierkegaard á vanda kristinnar
trúar var enda ástríðufullur, svo ástríðufullur að skrif hans um efnið vekja
lesanda ekki aðeins til vitundar um óumflýjanlegt samband trúar og lífs
heldur ævafornan og að því er virðist stöðugan vanda í lífi fólks í þeim
heimshluta sem mótaður er af kristinni arfleifð. Slík er uppskeran í Ugg og
ótta, bókinni sem kom fyrst út árið 1843 í Kaupmannahöfn undir heitinu
Frygt ogBæven: Dialektisk Lyrik undir dulnefninu Johannes de silentio.2 Þar
nálgast höfundurinn kall trúarinnar með því að setja sig í spor Abrahams
daginn sem hann gekk upp fjallið í Móríalandi með fórnina, soninn ísak, í
eftirdragi.
Umræða um alltof dýran flutning á hreyfanlegum klósettum landa á milli
er ekki endilega til þess fallin að vekja nútímafólk úr rotinu og til vitundar
um samband trúar og tilvistar.3 En er hægt að nálgast efnið með því að setja
sig í spor Abrahams? Er sagan af Abraham ekki of einstæð og alltof fjarlæg til
að hrífa?
Höfundur Uggs og ótta efast ekki um áhrifamátt þessarar sögu. Það er líka
andstætt eðli þessa höfundar (segir höfundurinn sjálfur) að fara troðnar
slóðir, að tala ómannlega um hið mikilfenglega eins og þúsundir ára skapi
mikla fjarlægð. Hann kýs að tala mannlega um hið mikilfenglega, líkt og það
hafi gerst í gær og láta það sjálft en ekki aldirnar skapa fjarlægðina sem hvort
heldur upphefur eða fordæmir.4 Það sem höfundurinn skynjar í sögunni af
Abraham er að trúin sé þverstæða tilvistarinnar, að þverstæðan sé undirstaða
lífs Abrahams: Frá sjónarhóli trúarinnar er Abraham reiðbúinn að fórna syni
sínum guði til handa, en fr á sjónarhóli siðfræðinnar er Abraham reiðubúinn
að myrða son sinn. Þessi mótsögn í lífi Abrahams vekur ekki aðeins angist í
huga manns. Án angistarinnar sé Abraham ekki sá sem hann er sagður vera
og það sé einmitt hennar vegna sem sagan af Abraham komi okkur við.5
Hér verður rætt um túlkun Kierkegaards á fórn Abrahams og hvernig
vandi trúar Abrahams kann að varða líf nútímafólks. Hér verður einnig vikið
að túlkun samtíðarheimspekings á sama efni og samræðu hans við túlkun
Kierkegaards. Svo virðist sem umræddur vandi hafi löngum verið sniðgeng-
inn af boðberum kristni og þess siðferðis sem byggir á sömu trúarbrögðum.
Á 19. öld (sem er öld Kierkegaards) reyna heimspekingar, ef einhverjir, fyrir
sér í umræðu um efnið.6 Sú tilraun mistekst, að mati Kierkegaards, þar sem
48
malogmenning.is
TMM 2000:4