Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Page 54

BIRNA BJARNADÓTTIR
Derrida spyr með öðrum orðum um reynsluna af fórn, eða það sem hann
kallar (í anda desilentio) að vera sleginn ótta. Þetta er reynslan eftir að maður
hefur gert ráð fyrir dauða þess einstaka, þess sem verður ekki bætt, þess sem
er manni kærast. Derrida minnist einnig á önnur grundvallaratriði í merk-
ingu fórnarinnar í kristinni menningu, eins og það að maður verður stað-
gengill dýrs (sbr. ísak verður lamb). Hann nefnir einnig samband heilagleika
og fórnar og fórnar og leyndar.12
En fellur þessi merking sem Derrida (í anda de silentio) leggur í fórnina
ekki í grýtta jörð nú um stundir? Meint 1000 ára afmæli kristni á íslandi vek-
ur í það minnsta enga forvitni hjá þjóðinni aðra en þá sem snýr að sætanýt-
ingu á Þingvöllum sumarið 2000 og því hvort ríkið eða kirkjan borgi
brúsann. En það er ekki bara á íslandi sem fólk telur sig kristið í tíma og
ótíma. í kristnum menningarheimi er 20. öldin (og væntanlega sú sem kem-
ur á eft ir) lík þeirri á undan, sé litið til vaxandi áhrifa efnishyggju í huga fólks
samfara takmörkuðum áhuga þess á sambandi trúar og tilvistar. Engu að síð-
ur er reynslan af fórn sígild í kristni þótt henni hafi enn ekki verið gerð til-
heyrandi skil.13
En hvers vegna að vilja láta slá sig út af laginu? Hvers vegna ætti maður að
vilja gera ráð fyrir dauða þess sem maður elskar og það í nafni trúar? Hver vill
láta sér blæða úr skarði sem verður ekki fyllt? Hvernig getur fyrirhugað blóð-
bað á fjalli verið vísbending um trú?
Eins og lesa má um í bók Williams james, The Varieties ofReligious Ex-
perience, er raunveruleiki trúarreynslu engu tilkomuminni á seinni tímum
en á öldum áður.14 Eini munurinn er sá að með vaxandi vísindatrú eru gerð-
ar æ fleiri tilraunir til að „skýra“ trúarrreynslu fólks á vísindalegan hátt.
Reynslan sem hér um ræðir varðar þó ekki þá þætti trúarreynslunnar sem
sálarfræði og geðsjúkdómafræði keppast við að skilgreina. Reynslan af
ábyrgð fórnarinnar hefur aldrei flokkast undir afbrigðilega hegðun. Sið-
fræðin og guðfræðin hafa eytt þó nokkru púðri í reynsluna. En ef marka má
höfund Uggs og ótta er árangur mannlegra fræða slælegur í þessum efnum.
Trúin, segir de silentio, er handan orðræðunnar. Mannleg ffæði eins og sið-
fræði, guðfræði og fagurfræði búi ekki yfir endanlegri útskýringu á trú.
Hver, spyr de silentio, talar í nafni ástríðu trúarinnar? Meðan ástin á sína
presta í röðum skálda (og sum þeirra eru vandanum vaxin) er þagað þunnu
hljóði um trú. Guðfræðin situr hjá og falbýður heimspekinni fegurð sína,
þeirri fræðigrein sem vill fara „fram úr“ trúnni, segir de silentio. En hvert fer
hún? Hegel, segir desilentio, á að vera mun torskildari en Abraham; skilning-
ur á heimspeki Hegels er sagður jafnast á við kraftaverk meðan Abraham á að
vera opin bók. En Hegel, heldur de silentio áfram, er að mestu auðskilinn.
52
malogmenning.is
TMM 2000:4