Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2006, Blaðsíða 14

9
Tímarit um menntarannsóknir, 3. árgangur 2006
Sú staðreynd að kennarar eru táknmyndir og
persónugervingar tiltekinna lífsviðhorfa (hvort
sem þeim líkar betur eða verr; hvort sem þeir
eru þess vitandi eða ekki), um leið og þeir
eru fræðarar og meistarar, hefur gengið fram
af fjölda rannsókna. Framkoma þeirra, jafnt
dulin sem opinská, ómeðvituð sem meðvituð,
mótar nám barnanna. Þess vegna hefur kastljós
fræðanna beinst í æ ríkari mæli að ólíkum
kennslustíl kennara og þýðingu hans fyrir nám.
Því miður vill brenna við að þessi þýðing sé
skýrð með ófullnægjandi hætti. Skýringarnar
sem ganga ljósum logum í fræðunum eru
einmitt sömu ættar og smættunarleiðin og
sjálfgildisleiðin sem hafnað var í almennara
samhengi hér að framan.
Algengari er sjálfgildisleiðin. Samkvæmt
henni er hægt að lýsa kennslustílum á
ósiðferðisbundinn hátt, aðgerðabinda og
skilgreina þá með ógildishlöðnum hætti, og meta
vægi þeirra út frá bláköldum árangri. Þegar búið
er að leiða í ljós hvaða stíll er „skilvirkastur“
er hann svo gerður að „fagmennskutæki“:
regluverki um rétta hegðun í kennslustofunni
(sjá t.d. Darling-Dammond, 1997). Með því
að horfa framhjá hinni siðferðilegu vídd
eiginleika á borð við vingjarnleika, sem erfitt
er að aðgerðabinda í rannsókn eða framkvæmd,
eru þeir í raun geltir. Það sem eftir stendur
er náttúrulaust form án inntaks: varmi án
innri hlýju. Hin villan er sú að smætta
vingjarnleikann niður í aðrar siðferðisdygðir.
Í þekktri ritgerð Christophers M. Clark (1990)
um siðferðileg samskipti í skólastofunni er
til að mynda einblínt á dygðirnar heiðarleika,
ábyrgð og virðingu. Clark hefur lög að mæla
er hann segir að siðferðileg gildi umljúki og
gegnsýri allt skólastarf, en hann virðist byrgja
augu sýn fyrir því að kennara geti orðið hált
á siðferðishellunni þótt hann sé heiðarlegur,
ábyrgur og vandur að virðingu sinni og
nemenda sinna. Kennslustíll getur falið í sér
þessa eiginleika en samt verið siðferðilega
ófullnægjandi. Talsmáti kennarans, undirtektir
við nemendur, göngulag og fas: allt getur
þetta haft djúpa siðferðilega þýðingu sem ekki
verður smættuð niður í heiðarleika, ábyrgð og
virðingu. Því fráleitara er að einblína á þýðingu
slíkra eiginleika sem skilvirknismarkmið: bæti
kennslustíll (tölulegan) árangur í námi þá hljóti
allt að vera í besta lagi með hann.
Gary Fenstermacher hefur haft forgöngu
um að rannsaka hina siðferðilegu hlið á
mismunandi hátterni kennara í skólastofunni
(sjá 1999; Fenstermacher hefur m.a. staðið
fyrir stóru rannsóknarverkefni, „Manner in
Teaching Project“, við Michigan-háskóla).
Svo virðingarvert sem framtak Fenstermachers
er þá má finna hugtakanotkun hans og
aðferðafræðilegum forsendum nokkuð til
foráttu. Fenstermacher stendur fast á því að
skilja beri á milli annars vegar „framgöngu“
kennara, sem spanni hina siðferðilegu vídd
kennslunnar og opinberi kennarann sem
siðferðisveru, og hins vegar „kennslustíls“,
er marki sérkenni kennarans sem persónu
með öllum sínum kækjum og kenjum.
Fenstermacher vill þannig ljá kennaranum
svigrúm til að vera „hann sjálfur“ án þess að
þurfa að óttast að einstaklingssérkenni hans
hafi neikvæð siðleg áhrif á nemendur. Kennari
sem er alvörugefinn að eðlisfari getur til að
mynda verið jafngóður fagmaður og jafngóð
siðleg fyrirmynd og annar sem er glaðværari og
segir fleiri brandara í tímum. En Fenstermacher
þurfti ekki á greinarmuninum á „framgöngu“
og „kennslustíl“að halda til að leiða þetta í ljós.
Sá greinarmunur virðist handahófskenndur og
skapa aðferðafræðileg vandamál því hvernig á
rannsakandi að skilja skipulega á milli þeirra
þátta í fari og fasi kennarans sem hafa siðlega
þýðingu og hinna sem gera það ekki? Nær hefði
verið að viðhafa eitt og sama hugtak, til dæmis
hugtakið „kennslustíl“, en benda jafnframt á að
ýmsir ólíkir kennslustílar geti verið jafngildir
frá siðferðilegu sjónarmiði. Minnumst þess
að lýsing Aristótelesar á hinum vingjarnlega
manni er býsna sveigjanleg og treður ekki
öllum í sama Öskubuskuskóinn. Menn geta
með öðrum orðum verið jafnvingjarnlegir á
ólíka vegu og hvaða vegu menn kjósa að fara
ræðst eðlilega að hluta til af skaphöfn þeirra og
einstaklingseinkennum.
Greining Davids Hansen (1999) á ólíkum
Að „veita ánægju og forðast sárindi“