Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2006, Blaðsíða 80

75
Tímarit um menntarannsóknir, 3. árgangur 2006
almennt eru mun jákvæðari en lestrarvenjurnar
gefa tilefni til að ætla. Ráðandi sjónarmið er að
Íslendingum beri að lesa þær vegna þess að þær
eru menningararfur, gagnlegar eða fróðlegar.
Hluti þátttakenda var þó þeirrar skoðunar
að þeir hefðu ekki tíma til að lesa fornsögur
eða bókmenntir almennt, þær kæmu að litlu
gagni í lífinu og að þeir hefðu ekki áhuga á
þeim. Einnig var það viðhorf sterkt meðal
unga fólksins að lestur bæði fornbókmennta
og bókmennta almennt eigi að fara eftir áhuga
hvers og eins, áherslan á valfrelsi kom skýrt
fram. Þá kom fram að yfir 90% þátttakenda úr
10. bekk telja að miklar breytingar hafi átt sér
stað á íslenskri menningu vegna internetsins,
hnattvæðingar og fleira og marktækt fleiri
þeirra en hinna fullorðnu telja að tungumálið
sé að breytast og að þessar breytingar leiði til
minni áhuga á íslenskri menningu.
En hvaða bækur voru taldar bestar og hverjar
voru uppáhaldssögupersónurnar? Athyglisvert
er að allar vinsælustu bækurnar, Harry Potter,
Hringadrottinssaga og Englar alheimsins,
hafa verið kvikmyndaðar. Erfitt er að meta
hvort það er merki um að þarna séu vinsæl og
góð verk á ferð eða hvort kvikmyndunin skýri
vinsældirnar. Líklega á hvor tveggja við en það
sýnir líka hvernig mismunandi miðlar tengjast.
Segja má að það hafi komið fram nokkur
eining í matinu á erlendum spennusögum.
Líklegt má telja að þarna sé um tímabundnar
vinsældir að ræða, samanber það að árið 1993
voru allt aðrir titlar og persónur nefndar hjá
unga fólkinu (Guðný Guðbjörnsdóttir, 2000;
Guðný Guðbjörnsdóttir og Morra, 1997). Þá
voru bækurnar eftir Enid Blyton mjög vinsælar
og sambærilegar við Harry Potter nú. Það
íslenska efni sem nokkur eining er um að sé
gott núna er Sjálfstætt fólk, Íslandsklukkan,
Njála og Englar alheimsins. Engin þessara
bóka er alveg ný, en flestar hafa þær verið
lesefni í grunn- og framhaldsskólum landsins,
sem er oft vísasta leiðin til vinsælda og að
teljast til þess sem á ensku kallast „canon“
(Howland, 1995) enda mikið vald sem felst
í því að ákveða hvaða bækur eru námsefni í
skólum (Paechter, 2000; Apple, 2000).
Í ljós kom að langvinsælustu persónurnar
Harry Potter, Páll í Englum alheimsins, Fróði
í Hringadrottinssögu og Erlendur lögga voru
allt karlar og úr fornsögunum komust fimm
karlpersónur á blað og þrjár persónur Halldórs
Laxness, þau Bjartur, Ólafur Kárason og
Salka Valka. Árið 1993 var Jón Hreggviðsson
vinsælasta persóna Halldórs Laxness, enda
Íslandsklukkan þá lesin í 10. bekk. Það að
mun færri kvenpersónur en karlpersónur voru
nefndar sem uppáhaldspersónur og engin
kvenpersóna bar af í vinsældum er áhyggjuefni
og umhugsunarvert í ljósi umræðu um jafnrétti
kynjanna og sýnileika þeirra í bókum, námsefni
og menningarefni almennt. Það væri fróðlegt
að vita hvað hefði gerst ef Harry hefði verið
Helen!
Fjórða rannsóknarspurningin var um
kynjamun í læsi unga fólksins. Eins og 1993
virðast mun fleiri drengir en stúlkur lesa mjög
sjaldan eða aldrei í öllum lesefnisflokkum
nema fræðslubókum. Þá kom fram að stúlkur
fara minna í tölvuleiki en piltar en ekki kom
fram marktækur munur á internetnotkun
kynjanna. Stúlkur og drengir lásu álíka mikið
nú s.l. 2 vikur, en árið 1993 lásu stúlkur mun
meira. Árið 1965 voru fleiri drengir en stúlkur
sem lásu 2 eða fleiri bækur síðustu 2 vikur,
en þar sem drengjahópurinn sem las lítið var
stór lásu stúlkur að meðaltali nokkru meira en
drengir 1965. Hvort breytingin á lestrarforskoti
stúlkna nú skýrist af fyrirlagnatímanum eða
einhverju öðru, t.d. aukinni sjónvarpsnotkun
stúlkna (Þorbjörn Broddason, 2005),
mikilli internetnotkun eða meira framboði
á tómstundum almennt, m.a. SMS notkun,
verður ekki fullyrt. En ljóst er að það virðist
vera um 10 ára töf á „falli“ bókarinnar hjá
stúlkum miðað við drengi.
Ástæða er til að hugleiða stöðu drengja í
10. bekk í ljósi umræðu um vangengi ákveðins
hóps drengja í skólum bæði hér og erlendis
(Guðný Guðbjörnsdóttir, 2005b; Carrington,
2004; Love og Hamston, 2003; Júlíus K.
Björnsson, 2006; OECD, 2003). Þeir virðast
taka nýju miðlunum opnum örmum, en lesa
lítið af bókum. Spyrja má hvort skólinn er á
Er „menningarlæsi“ ungs fólks að breytast?