Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2006, Blaðsíða 26

21
Tímarit um menntarannsóknir, 3. árgangur 2006
skólayfirvalda en félagar þeirra annars staðar
á landinu. Um 94% kennara í Reykjavík segja
einnig að samstarf sitt við skólaskrifstofu sé
lítið. Skólaskrifstofur sveitarfélaga á höfuð-
borgarsvæðinu eru almennt vel búnar og hafa á
að skipa starfsfólki með fjölþætta sérþekkingu,
en sama verður ekki sagt um skólaskrifstofur
í hinum dreifðu byggðum. Því er mikill
munur milli sveitarfélaga á því hversu miklar
faglegar kröfur skólaskrifstofur gera. Þetta er
í samræmi við fyrri niðurstöður rannsóknar
Barkar Hansen, Ólafs H. Jóhannssonar og
Steinunnar Helgu Lárusdóttur (2004, bls. 13)
á viðhorfum skólastjóra, kennara og fulltrúa
foreldra í fjórum grunnskólum á mismunandi
stöðum á landinu:
Í fjölmennu sveitarfélögunum tveimur
virðist sem kennurum finnist afskipti
fræðsluyfirvalda og skólaskrifstofa af
skólastarfinu vera of mikil, þeir tala
um „miðstýringaráráttu“ og telja svo
mikil afskipti ekki vera í samræmi við
hugmyndir um aukið sjálfstæði skóla.
Vart þarf að fjölyrða um mikilvægi
þess að kennurum finnist stefnumörkun
skólanefnda taka mið af og styðja við
veruleika daglegs skólastarfs. Ljóst er
að hið aukna vald sem skólanefndir
hafa samkvæmt lögum er vandmeðfarið
og mikilvægt að ekki myndist of mikið
misræmi á milli þess sem skólanefndir
telja mikilvægt og þeirra atriða sem
kennarar leggja áherslu á.
Niðurstöður okkar benda til þess að afskipti
skólaskrifstofa á höfuðborgar svæðinu séu e.t.v.
ívið of mikil. Nokkur þessara sveitarfélaga
hafa gefið út skólastefnu þar sem m.a. er
fjallað um skipulag og inntak skólastarfs í
sveitarfélaginu. Í sumum þessara plagga er
að finna staðhæfingar sem kennarar geta litið
á sem íhlutun í málefni og ákvarðanir sem
ættu að vera á ábyrgð skólans. Þetta kann
að vinna gegn faglegri sjálfsábyrgð kennara.
Samvinna og hæfilegur þrýstingur er æskilegur
en séu afskipti of mikil getur skapast mótstaða
og streita. Sé þrýstingur aftur á móti nánast
enginn getur það ástand leitt til stöðnunar
og versnandi starfshátta. Að mati Leithwood
og félaga (2001) er listin í þessu sambandi
einkum sú að efla þá faglegu forystu sem er til
staðar innan skólanna með virkum stuðningi af
hálfu skólaskrifstofa; stuðningi sem hvetur og
styður við breytingar til framþróunar náms og
kennslu. Þeir benda einnig á mikilvægi þess
að skólaskrifstofur lagi sig að aðstæðum og
þróist og breytist í samræmi við þær, að öðrum
kosti viðhaldi þær einkum ríkjandi ástandi og
stuðningur þeirra verði ekki í samræmi við
þarfir skólanna.
Niðurstaða
Dreifstýring hefur tekist vel að mati skólastjóra
grunnskóla og svo virðist að kennarar og for­
eldrar séu sama sinnis. Niðurstöður Barkar
Hansen, Ólafs H. Jóhannssonar og Steinunnar
Helgu Lárusdóttur (2002, 2004) styðja þá
skoðun. Niðurstöður þessarar könnunar benda
þó til þess að fagleg forysta og áhrifavald
kennara sé ekki í nógu góðu samræmi við þá
yfirlýstu stefnu að auka sjálfstæði þeirra og
áhrif á mótun skólastarfs, bæði sem einstaklinga
og fagstéttar. Stór hluti kennara virðist líta á
sig sem undirmenn með takmörkuð áhrif á
ákvarðanir, stefnu og starf skólans. Samvinna
þeirra er einkum við kennara sem kenna sama
árgangi og þeir telja að þrýstingur á þá, bæði
innan skóla og utan frá, hafi aukist á síðustu
árum.
Í kjarasamningi kennara frá 2001 var
skólastjórum veitt heimild til að ráða deildar­
stjóra til að styrkja stjórnun skólanna. Því er nú
í öllum stórum og meðalstórum skólum að finna
2–3 deildarstjóra sem mynda stjórnunarteymi
ásamt skólastjóra og aðstoðarskólastjóra. Þessi
aðgerð eykur á stigskipt vald innan skólans
og þar með líkur á að hinn almenni kennari
fjarlægist þá sem ákvarðanir taka um ýmis
málefni sem snerta kennara með beinum hætti.
Samkvæmt Mintzberg (1979) má því segja að
valddreifing innan skólans sé frekar lóðrétt en
lárétt og vert er að gefa gaum að þeim áhrifum
sem það kann að hafa á viðhorf kennara til
starfa sinna.
Mótun skólastarfs