Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2006, Síða 32

27
Tímarit um menntarannsóknir, 3. árgangur 2006
sambandsins (2002) að starfshættir grunn-
skólans eigi að mótast af umburðarlyndi,
virðingu fyrir einstaklingnum og samábyrgð.
Einnig ber kennurum að hafa jafnrétti allra
nemenda að leiðarljósi. Þetta eru göfug
markmið sem erfitt getur reynst fyrir kennara
að ná þegar þeir búa í samfélagi sem litað
er af neikvæðum viðhorfum til einstakra
samfélagshópa. Þær fáu rannsóknir sem gerðar
hafa verið hérlendis benda til þess að viðhorf
stjórnenda og kennara í grunnskólum séu í takt
við fordóma samfélagsins (Hrönn Bessadóttir,
Ingibjörg Ósk Pétursdóttir og Kristrún
Sigurgeirsdóttir, 2003; Sara Dögg Jónsdóttir,
2001).
Neikvæð viðhorf og fordómar byggjast á
staðalmyndum, fáfræði og reynsluleysi af því
að umgangast sam- og tvíkynhneigða (Eagly og
Mladinic, 1989; Liang og Alimo, 2005; Sears,
1992). Vitað er að fræðsla og nýjar upplýsingar
hafa áhrif á viðhorf fólks til samfélagshópa eins
og sam- og tvíkynhneigðra (sjá t.d. Butler, 1999;
Fishbein og Ajzen, 1975; Van de Ven, 1995).
Aðgerða er þörf til að koma í veg fyrir vanlíðan
og jafnvel enn alvarlegri afleiðingar hjá þessum
viðkvæma hópi unglinga. Mikilvægt er að
beina sjónum að skólunum þar sem ungmenni
eyða miklu af sínum tíma í samvistum við
jafnaldra og kennara sem bera ábyrgð á að
þessum jafnréttismarkmiðum aðalnámskrár sé
náð. Meginmarkmið þessarar rannsóknar er því
að meta hvort skipulögð fræðsla um sam- og
tvíkynhneigð, sem er sérhönnuð fyrir kennara,
leiði til jákvæðari viðhorfa þeirra til þessa
hóps.
Viðhorf til sam- og tvíkynhneigðra
Sam- og tvíkynhneigðir, eða þeir sem tilheyra
hinni fjölbreyttu flóru kynhneigða og vilja kalla
sig hinsegin (queer), hafa alla tíð þurft að berjast
gegn fordómum og réttleysi (Herek, 2000).
Tvö hugtök, kynhneigðarhroki (homophobia)
og gagnkynhneigðarremba (heterosexism),
lýsa því hvernig fordómar gagnvart sam-
og tvíkynhneigðum birtast í samfélaginu.
Samkvæmt Sigrúnu Sveinbjörnsdóttur (2003)
nær kynhneigðarhroki yfir „meiðandi, særandi
eða lítillækkandi orð, svipbrigði eða athafnir
sem notuð/notaðar eru ljóst eða leynt til að
hefja eina gerð kynhneigðar yfir aðra“ (bls.
172). Þetta getur verið allt frá bröndurum yfir í
líkamsárásir og morð (sjá einnig Clark, Brown
og Hochstein, 1989). Gagnkynhneigðarremba
lýsir því aftur á móti hvernig gengið er út
frá því að allir séu gagnkynhneigðir og þar
með eru sam- og tvíkynhneigðir og líf þeirra
útilokað í samfélaginu (Blackburn, 2004).
Þetta er mismunun sem er ekki eins áberandi
og kynhneigðarhrokinn og fólk áttar sig oft
ekki á (Niesen, 1990) en hefur slæm áhrif,
m.a. þau að fólk þorir ekki að gangast við
kynhneigð sinni (Chesir-Teran, 2003).
Rannsóknum ber saman um að viðhorf til sam-
og tvíkynhneigðra hafi orðið jákvæðari á síðustu
árum (t.d. Newport, 2001; Steffens og Wagner,
2004; Yang, 1997; Österman og Carpenlan,
2002). Í lífsgildakönnun Félagsvísindastofnunar
Háskóla Íslands voru Íslendingar beðnir um að
meta hvort samkynhneigð væri réttlætanleg
á kvarðanum 1–10, þar sem 1 þýðir ,,aldrei
réttlætanlegt“ en 10 ,,alltaf réttlætanlegt“.
Meðaltal svara hér á landi var 3,3 árið 1984,
5,2 árið 1990 og var orðið 6,7 árið 1999.
Þetta bendir til þess að viðhorf hérlendis til
samkynhneigðar hafi þróast í jákvæðari áttir
(Friðrik H. Jónsson, 1999; Friðrik H. Jónsson
og Stefán Ólafsson, 1991).
Ef sjónum er beint að skólakerfinu sér-
staklega sýna rannsóknir á viðhorfum
kennaranema í Bandaríkjunum breytingu í
jákvæðari áttir, þó enn séu neikvæð viðhorf
afgerandi (Butler og Byrne, 1992; Maney
og Cain, 1997). Tæpur helmingur verðandi
kennara hafði neikvæð viðhorf til annarra kyn-
hneigða en gagnkynhneigðar (Morgan, 2003).
Athyglisvert er að neikvæð viðhorf beinast
ekki eingöngu að sam- og tvíkynhneigðum
nemendum heldur einnig nemendum sem
eiga samkynhneigða foreldra (Bliss og Harris,
1999). Á Norðurlöndum hafa viðhorf kennara
til sam- og tvíkynhneigðar lítið verið rannsökuð.
Niðurstöður viðamikillar rannsóknar í Svíþjóð
benda þó til að fordómar séu meðal kennara
þar í landi (Bildt, 2004).
Áhrif fræðslu á viðhorf kennara til sam- og tvíkynhneigðra
Áhrif fræðslu á viðhorf kennara til sam- og tvíkynhneigðra