Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2006, Blaðsíða 25

Mótun skólastarfs
Tímarit um menntarannsóknir, 3. árgangur 2006
20
kennarar líti á sig sem undirmenn fremur en
samstarfsmenn stjórnenda um stjórnun skólans.
Sé síðarnefnda atriðið raunin er það aðkallandi
viðfangsefni að minnka þann mun sem um ræðir
með aukinni ráðgjöf og endurmenntun þeirra
sem fara með stjórnunarstörf í grunnskólum.
Þó kann ávallt að vera munur á því hvernig
kennarar skynja faglegt sjálfstæði sitt og
faglegt sjálfstæði skóla. Víðtækari rannsóknir
þarf því að gera á þessu til að öðlast á því betri
skilning. Þá ber að hafa í huga að svarhlutfall í
könnuninni var fremur lágt.
Niðurstöður þessarar rannsóknar sýna
jafnframt að kennarar vilja taka virkari þátt í
ákvörðunum á mörgum mikilvægum sviðum
en þeir telja sig gera. Fram kemur eindreginn
vilji þeirra til að eiga afdráttarlausa aðild að
stjórnun og þróun grunnskólans. Kennarar
segja að áhrif þeirra á ákvarðanir á mörgum
sviðum skólastarfs séu takmörkuð. Þetta á til
dæmis við um þróunarverkefni, sérkennslu,
símenntunaráætlanir og sjálfsmat en allir þessir
þættir eru óaðskiljanlegur hluti af störfum
kennara. Aftur skal bent á að stjórnunarhættir
kunna að geta skýrt muninn á því að vilja
hafa áhrif og hafa raunveruleg áhrif, þ.e. svo
virðist sem stjórnendur grunnskóla hafi ekki
fært það áhrifavald til kennara sem þeir vildu
gjarnan hafa. Þetta virðist einkum eiga við um
kennara með fremur stuttan kennsluferil. Sá
kennarahópur virðist því vera auðlind sem nýta
má betur og markvissar í þágu skólastarfs.
Að stjórnunarháttum frátöldum kann þessi
munur að skýrast af valdabaráttu milli kennara
og yfirstjórnenda skóla. Með grunnskóla­
lögunum frá 1995 og í þeim kjarasamningum
sem fylgdu í kjölfarið var dregið umtalsvert
úr valdi hins almenna kennara við stjórnun
grunnskóla frá því sem áður var. Sá tími sem
skólastjóri fékk til að ráðstafa vinnu kennara
utan kennslu var lengdur í kjarasamningunum
2001–2004 eins og áður segir en síðan styttur
verulega í samningunum 2005–2007 eftir
harðvítugt verkfall. Kröfur um hlutdeild og
áhrif kunna því að skýrast að einhverju leyti
af beinni og dulinni valdabaráttu um stjórnun
innri málefna grunnskólans. Í þessu samhengi
má benda á rannsókn Möller (1999) í norskum
skólum á tilraun til að auka ráðstöfunartíma
til stjórnunar og skýrði hún niðurstöður sínar
um bágann árangur einkum með valdabaráttu
kennara og stjórnenda.
Eitt af því sem sjónum var beint að í
rannsókn þeirri sem hér um ræðir var samvinna.
Um 63% kennara segja að samvinna meðal
kennara almennt sé veruleg, en um 37% þeirra
telja að samvinna sé fremur takmörkuð. Þessi
niðurstaða vekur athygli því að undanförnu
hefur verið lögð mikil áhersla á aukið samstarf
kennara, í þeim stefnumótunar plöggum sem
greint var frá hér að framan og einnig í
kjarasamningum kennara. Niðurstöðurnar
sýna jafnframt að veruleg samvinna er meðal
kennara sem kenna sama árgangi. Þetta felur í
sér að samvinnan virðist að miklu leyti snúast
um skipulagningu kennslu og val á námsefni,
námsmati og prófum fyrir viðkomandi árgang.
Þessi niðurstaða og munurinn á æskilegum
áhrifum og raunverulegum áhrifum kennara í
ákvörðunum um mikilvæg málefni vekja áfram
spurningar um aðild kennara að stjórnun og
mótun skólastarfs. Kennarar virðast ekki eiga
þá aðild að mikilvægum samvinnuverkefnum,
svo sem þróunarvinnu, símenntun og sjálfsmati,
sem þeir kjósa. Því virðist ljóst að betur þurfi að
huga að því hvernig má efla þátttöku kennara
og faglega aðild þeirra að mótun skólastarfs.
Niðurstöður okkar leiða einnig í ljós að
kennarar segjast finna aukinn þrýsting frá
skólastjórum, skólaskrifstofum og foreldrum.
Það má túlka sem afleiðingu af því að færa
skólann nær þeim sem þjónustu hans eiga að
njóta; að færa grunnskólann til sveitarfélaga,
með sjálfræði í stofnun skólaskrifstofa og með
aukinni ábyrgð skólastjóra sem forstöðumanns
og faglegs leiðtoga. Erfitt kann að vera að finna
æskilegt jafnvægi í þessum efnum. Þrýstingur
frá þeim sem bera hag grunnskólans fyrir
brjósti er eðlilegur og oft leiðir hann til þróunar
og framfara. Á hinn bóginn getur skapast sú
hætta að of mikil afskipti leiði til mótstöðu og
stöðnunar.
Athygli vekur að kennarar í Reykjavík og
nágrenni telja sig verða fyrir meiri afskiptum