Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2006, Blaðsíða 19

14
Tímarit um menntarannsóknir, 3. árgangur 2006
Mótun skólastarfs
Skömmu eftir gildistöku kjarasamningsins
árið 2001 var gerð rannsókn á viðhorfum
skólastjóra til þeirra breytinga í átt að aukinni
dreifstýringu sem grunnskólalögin frá 1995
höfðu í för með sér (Börkur Hansen, Ólafur
H. Jóhannsson og Steinunn Helga Lárusdóttir
2002). Í rannsókninni var einkum leitað eftir
mati skólastjóra á eftirfarandi (1) áhrifum
yfirfærslunnar á mikilvæga þætti í starfsemi
skóla, (2) möguleika skólastjóra á að hafa áhrif á
framkvæmd mála, (3) hvort breytingarnar væru
til batnaðar og (4) forgangsröðunar verkefna
hjá skólastjórum (bls. 109). Niðurstöður sýna
að skólastjórar eru almennt mjög ánægðir með
þá stefnu sem í lögunum fólst og þeir telja
að ytri aðstæður og innra starf skólanna fari
batnandi. Þeir telja hlutverk sitt yfirgripsmeira
en áður og það gefi þeim aukin færi á að móta
starf skólanna. Þeir telja sig einnig hafa fengið
meira sjálfstæði og ábyrgð í fjármálum og
mannaforráðum.
Árið 2003 rannsökuðu sömu höfundar
viðhorf skólastjóra, kennara og fulltrúa foreldra
í fjórum grunnskólum (Börkur Hansen, Ólafur
H. Jóhannsson og Steinunn Helga Lárusdóttir
2004). Rannsóknin leiddi í ljós almenna ánægju
með meginstefnu grunnskólalaganna frá 1995.
Þó eru kennarar í tveimur sveitarfélögum, sem
reka tiltölulega öflugar skólaskrifstofur, ósáttir
við í hve ríkum mæli skólaskrifstofurnar reyna
að hafa áhrif á störf þeirra. Þeir voru einnig
ósáttir við að hve litlu leyti kennarar hefðu
áhrif á þróun og stjórnun skólanna sem þeir
störfuðu við.
Í ljósi niðurstaðna þessara tveggja rannsókna
var þeirri þriðju hleypt af stokkunum til að
kanna nánar viðhorf grunnskólakennara,
einkum það hversu mikil áhrif þeir teldu sig
hafa á stefnumótun og framkvæmd skólastarfs1.
Kannað var viðhorf kennara til sjálfstæðis
skóla, faglegs sjálfstæðis kennara, þátttöku í
ákvörðunum, hversu ánægðir þeir væru með
hvernig ákvarðanir eru teknar og í hve ríkum
mæli þeir tækju þátt í samstarfi innan skólanna.
Í næstu köflum er greint frá rannsóknaraðferð
og meginniðurstöður kynntar.
Aðferð
Spurningalisti var sendur með bréfi heim til
750 grunnskólakennara sem valdir voru með
slembiúrtaki. Listinn var sendur út í apríl og
höfðu svör borist í júní 2005. Úrtakið var
fengið úr félagaskrá grunnskólakennara hjá
Kennarasambandi Íslands. Fjöldi grunnskóla-
kennara var 4.725 í október 2005 (Hagstofa
Íslands, 2006). Spurningar byggðust á þeim
atriðum sem getið var hér að framan. Listinn var
forprófaður á tíu kennurum. Tvö ítrekunarbréf
voru send þátttakendum. Svör bárust frá 264
kennurum. Svarhlutfall var því aðeins um
35%. Svörin endurspegluðu vel hlutfall kynja
og dreifingu eftir landsvæðum.
Niðurstöður
Þversnið svarenda
Af þeim sem svöruðu spurningalistanum voru
83% konur og 17% karlar en samkvæmt
tölum frá Hagstofunni (2006) voru um 78%
starfsmanna við kennslu í grunnskólum konur.
Um 11% voru 60 ára eða eldri, 22% voru 50–
59 ára, 32% voru 40–49 ára, 27% á aldrinum
30–39 ára og 8% yngri en 30 ára. Samkvæmt
tölum Hagstofu (2006) er 7,1% kennara 60 ára
og eldri, um 24% á aldrinum 50–59 ára, 30%
eru 40–49 ára, 27% eru 30–39 ára og 11%
yngri en 30 ára. Ríflega helmingur þátttakenda
hafði yfir 11 ára kennslureynslu og 30% þeirra
höfðu 21 árs reynslu eða meira. Um þriðjungur
hafði 11–20 ára reynslu sem kennarar, 14%
höfðu 6–10 ára reynslu og 27% höfðu fimm
ára reynslu eða skemmri.
Sjálfstæði
Þess var getið hér að framan að undanfarinn
áratug hefur verið lögð áhersla á aukið
sjálfstæði skóla. Þetta kemur fram bæði í
grunnskólalögum og kjarasamningum kennara.
1 Rannsóknina gerðu Amalía Björnsdóttir, Börkur Hansen, Ólafur H. Jóhannsson og Steinunn Helga Lárusdóttir.