Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2006, Blaðsíða 67

62
Tímarit um menntarannsóknir, 3. árgangur 2006
Er „menningarlæsi“ ungs fólks að breytast?
munandi menningarbakgrunns og kynferðis
nemenda og áhersla verði í vaxandi mæli á
gagnrýnið mat á öllu efni (Au og Raphel,
2000; Rowan og félagar, 2002). Læsi
gefur einstaklingnum tæki til aðlögunar og
umbreytingar, bæði til eigin valdeflingar og
til viðhalds og umsköpunar þjóðfélagsins. Því
er bæði þörf fyrir áherslur á hefð og nýsköpun
í lesefni m.a. í skólum og að sem flestir fái
möguleika til að nota þá miðla sem þeim
hentar.
Hugtakið menningarlæsi hefur verið skil-
greint sem „það að öðlast þekkingu á ákveð-
num bókmenntum og sögulegum staðreyndum
til að geta tekið þátt í menningarlífi og
stjórnmálum þjóðar á upplýstan hátt“
(McLaren, 1988, bls. 213). Með þessari
skilgreiningu á hugtakinu menningarlæsi
er lögð áhersla á að öðlast þekkingu á
bókmenntum sem skipta máli í viðkomandi
menningu. Hirch (1987) telur að vanþekking
ungs fólks á þekktum höfundum og textum
komi í veg fyrir að það geti skilið samtímatexta
í ljósi fyrri hefða og því sé mikilvægt að
skilgreina ákveðna þætti sem allir eiga að
þekkja í tiltekinni menningu. Þessi skoðun
þykir réttlæta það að ákveðnir skyldutextar
séu hafðir á námskrám skóla jafnvel þó að það
séu oft aðrir textar en þeir vinsælustu meðal
nemenda. Aðrir (Gee, 1988; McCarthy og fl.,
2003) telja þennan skilning á menningarlæsi
íhaldssaman og á undanhaldi. Þó að námskrár og
kennsla taki mið af menningararfi þjóða tryggi
það ekki umburðarlyndi, félagslegan jöfnuð,
efnahagslegar framfarir eða aukið lýðræði.
Graff (1987) telur að áherslan eigi að flytjast
yfir á tungumál og ritfærni minnihlutahópa
þar sem bókmenntanám í skólum viðhaldi oft
félagslegum ójöfnuði. Hinu gagnstæða sé oft
haldið fram af þeim sem haldi í goðsögnina um
mikilvægi ákveðinna texta fyrir menningar-
læsi uppvaxandi kynslóða.
Þó að ofannefnd skilgreining á menningar-
læsi rúmist innan þess ferlis sem er á milli þess
að lesa orð og umskrifa heiminn (Freire og
Macedo, 1987), má vissulega deila um margt í
þessari skilgreiningu, til dæmis um:
– Skilning á menningarhugtakinu. Stundum
má greina óþarfa afmörkun við vestræna
menningu, jafnvel við svokallaða hámenningu
og nú á tímum fjölmenningar er oft stutt í
sjónarmið kynþáttahyggju (Wikan, 1999).
– Það hvaða bókmenntir og staðreyndir
um er að ræða. Hefðin var sú að talið var
rétt að skólinn kenndi góðar bókmenntir
sem endurspegluðu gildi ráðandi menningar
(e. the canon) (Applebee, 1991; Hirch,
1987). Menningarleg fjölbreytni í kjölfar
hnattvæðingar gerir slíkar skilgreiningar
umdeildari, og kallað er eftir bókmenntum
sem gefa öllum sama tækifæri til að samsama
sig söguhetjunum (McCarthy og félagar,
2003). Aðrir vara við að umskrifa þennan
bókmenntakjarna þannig að hann endurspegli
bakgrunn allra þjóðfélagshópa þar sem slíkt
geti ýtt undir yfirborðslegar hugmyndir og
fordóma um menningarhópa (Au og Raphel,
2000; Purves, 1994).
– Hvaða máli kunnátta á tölvur og aðra nýja
miðla skiptir, og hvort hún er að umbreyta
bæði lestrarferlinu og því sem er numið. Bent
hefur verið á að tölvurnar opni fyrir fleiri
röddum en skólinn býður upp á, samanber
internetið og bloggsíður, þar sem samskipti
og miðlun á sér stað án milligöngu kennara
eða samþykktrar námskrár (Au og Raphel,
2000). Orðið tölvulæsi (e. computer literacy)
er stundum notað, en þá er oftast átt við það
að kunna á tölvur eða upplýsingatækni fremur
en að skírskotað sé til sérstakrar tegundar
læsis (Rowan og félagar, 2002). Síðustu ár
hafa svokallaðar nýjar læsisrannsóknir (e. New
litearcy studies, NLS) þróast þar sem áhersla
er bæði á hvað það merkir að vera læs á nýjum
tímum, hvað tölvur og nýju miðlarnir almennt
bjóða upp á í kennslu og hvað ný tjáningarform
ungs fólks (blogg, SMS) þýða fyrir þróun læsis
og þróun nýrra tækja til að skilja læsi við þessar
nýju aðstæður (Rowan og félagar, 2002).
Rauði þráðurinn í þessari gagnrýni er
áherslan á að nemar séu virkir þátttakendur
í að umskapa og umskrifa heiminn með
því að skapa eigin merkingu og bregðast
á persónulegan hátt við því sem þeir lesa.