Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2006, Blaðsíða 15

10
Tímarit um menntarannsóknir, 3. árgangur 2006
Að „veita ánægju og forðast sárindi“
kennslustílum kennara er hér að ýmsu leyti
ákjósanlegri en leið Fenstermachers, enda
gefur Hansen sér ekki fyrirfram að einhverjir
tilteknir þættir í fari kennara séu utangátta
við siðferðilegt mat. Hansen beinir sjónum
að þeirri heildarmynd sem kennarinn dregur
upp af sjálfum sér með framgöngu sinni og
framkomu og hvaða siðleg áhrif sú mynd
hefur á nemendur. Ég mæli með grein
Hansens sem skylduefni fyrir alla verðandi
kennara. Burtséð frá efasemdum mínum um
aðferðafræði Fenstermachers ber þess þó að
geta að lærisveinar hans hafa framkvæmt
ýmsar athyglisverðar rannsóknir með forsendur
meistarans að leiðarljósi. Má þar meðal annars
nefna rannsókn Catherine Fallona (2000)
sem kannaði (með vettvangsathugunum,
myndbandsupptökum og viðtölum) hvernig
hinar aristótelísku siðferðisdygðir birtast í fari
ólíkra kennara. Meðal dygðanna sem hún
athugaði var vingjarnleikinn er gerður hefur
verið að umtalsefni í þessari ritgerð. Sem betur
fer virðist Fallona ekki hafa áttað sig á því að
sumir þættirnir sem hún athugaði í því sambandi
falla fremur undir það sem lærifaðirinn hefði
kallað (ósiðferðisbundinn) „kennslustíl“ en
(siðferðisbundna) „framgöngu“. Sú aðferða-
fræðilega yfirsjón hennar eykur þó fremur en
rýrir gildi rannsóknarinnar.
Mig langar til að ljúka máli mínu með stuttri
athugasemd um kennaranám. Þrátt fyrir hinn
aukna skilning sem áður var nefndur á siðlegu
hlutverki kennarans er skipuleg fræðsla um
þau efni í námi verðandi kennara víðast hvar
enn í reifum. Fenstermacher (1999) er meðal
þeirra sem telja nauðsynlegt að gera bragarbót
þar á. Það er að vísu engin algild regla að
áhersluþættir verði því fyrirferðarminni í starfi
nýrra kennara sem minna hefur verið í þá lagt
í kennaranáminu; margt síast inn í nemendur
án skipulegrar fræðslu. Engu að síður álít
ég að það ætti að vera kappsmál þeirra sem
skipuleggja kennaranám að efla fræðslu um
kennarann sem siðferðilega fyrirmynd – og
þjálfun kennaranema sem slíkra fyrirmynda.
Til slíks eru líka tól og tæki nú á dögum sem
ekki voru fyrir hendi á tíma Aristótelesar.
Það getur til dæmis verið árangursríkt að láta
kennaranema horfa á myndbandsupptöku af
eigin framgöngu í kennslustund og láta þá
gagnrýna hana eftirá út frá siðferðilegum – ekki
síður en kennslufræðilegum – sjónarhóli.
Hefði slík kennsla getað hjálpað Beggu
okkar? Aristóteles var tortrygginn á að hægt
væri að berja í siðferðisbresti hjá fullorðnu
fólki; áhersla hans var öll á siðlegt uppeldi
barna og unglinga. En hann taldi engu að
síður hægt að fínpússa siðferði vel uppalins
og sómakærs fólks er barndómi sleppir – og
við verðum að vona að Begga, sem og flestir
kennaranemar, falli í þann flokk. Ég er að
minnsta kosti á því að stórum meiri von sé til
þess að unnt sé að lagfæra annmarka á borð
við vanhugsaðan óvingjarnleika hjá fólki sem
komið er á fullorðinsaldur en alvarlegri bresti
á borð við skipulegt virðingarleysi, eins og
Adda auðsýnir. Begga hefði því getað bætt sig
ef gripið hefði verið í taumana fyrr. Því miður
segja kennaranemar mér að æfingakennarar
þeirra séu einatt tregir að segja þeim til um
„persónulega ágalla“ í kennslu, af ótta við að
særa þá sem persónur, en einbeiti sér fremur að
„faglegum mistökum“. Slíkt er afleitt, ef satt
er, og byggist í raun á of þröngum skilningi á
fagmennskuhugtakinu. Fagmennska kennara,
rétt eins og læknis eða hjúkrunarfræðings,
felur í sér persónulega og siðferðilega þætti
á borð við vingjarnleika. Svo mikilvægt sem
það er að efla umræður um dygðir kennarans í
siðfræðinámskeiðum í kennaranámi þá skiptir
hitt enn meira máli að þeim boðskap sé fylgt
eftir í æfingakennslu og vettvangsnámi úti í
skólunum.
Því miður er engin trygging fyrir því að þótt
almenn kennsla um siðferðisdygðir kennarans
verði efld í kennaranámi þá fái vingjarnleikinn
að njóta þar sannmælis. Sem fyrr segir hefur það
verið lenska hjá nútíma siðfræðingum að hunsa
þá aristótelísku dygð. Ég hef hins vegar fært
rök að því á þessum blöðum að sú vanræksla
sé í senn ástæðulaus og varhugaverð: Það er
sönn dygð, ekki síst hjá kennurum, að reyna að
„veita ánægju og forðast sárindi“ þegar skyldi
og eins og skyldi.