Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2006, Side 24

19
33% telja að sú samvinna sé ekki mikil.
Um 86% kennara segja að samvinna sín við
fræðsluyfirvöld í héraði sé lítil. Hins vegar
álítur um 71% kennara að samvinna milli
skólastjóra og fræðsluskrifstofa sé mikil og
um 64% telja að samvinna milli kennara og
foreldra sé veruleg.
Á 5. mynd er samvinna við skólaskrifstofur
flokkuð eftir landsvæðum. Kennarar utan
höfuðborgarsvæðisins segjast eiga meiri
samvinnu við skólaskrifstofur (χ2(6)=20,42,
p<0,01) en kennarar á höfuðborgarsvæðinu.
Myndin sýnir að almennt er samvinna við
skólaskrifstofur takmörkuð. Um 94% kennara
í Reykjavík telja hana litla. Sama á við um
93% kennara af höfuðborgarsvæðinu utan
Reykjavíkur og 79% af öðrum stöðum. Aðeins
um 6–7% kennara í Reykjavík og nágrenni
telja að samvinna við skólaskrifstofu sé mikil
en um 22% kennara á öðrum stöðum eru sömu
skoðunar.
Kröfur og væntingar til kennara
Auk þeirra atriða sem þegar hafa verið rakin
töldum við áhugavert að spyrja kennara með
meira en fimm ára starfsreynslu hvort þeir
teldu að þrýstingur á kennara og væntingar til
þeirra hefðu aukist. Með þrýstingi er átt við
beinar og óbeinar kröfur til kennara. Margir
kennarar hafa haft orð á því, einkum óformlega,
að dreifstýr ingin hafi lagt meiri ábyrgð á
kennara. Um 50% kennara með yfir fimm ára
starfsreynslu telja að þrýstingur á þá hafi aukist
umtalsvert undanfarin ár en um 47% þeirra
telja að hann hafi ekki breyst að undanförnu.
Um 50% segjast finna aukinn þrýsting frá
skólastjórum og um 69% töldu að þrýstingur
frá foreldrum hefði aukist. Þá töldu um 64% að
um aukinn þrýsting frá skólaskrifstofum væri
að ræða. Um 58% þessara kennara sögðu að
álag í kennslustundum hefði aukist. Um 19%
þessara kennara álitu að eftirlit hefði aukist en
um 70% töldu það óbreytt.
Á 6. mynd sést hvernig kennarar skynja
breyttar kröfur frá skólaskrifstofum í mis-
munandi landshlutum.
Tengslin milli staðsetningar skóla og hversu
miklar breytingar hafa orðið á kröfum frá
skólaskrifstofum undanfarin fimm ár að mati
kennara eru marktæk (χ2(8)=30,20, p<0,001).
Glöggt má sjá að kennarar á höfuðborgar-
svæðinu telja frekar en kennarar annars staðar
á landinu að þrýstingur á þá hafi aukist. Um
79% kennara í Reykjavík telja að hann hafi
aukist, um 82% kennara á höfuðborgarsvæðinu
utan Reykjavíkur eru sama sinnis en aðeins
46% kennara á annars staðar á landinu eru
þessarar skoðunar.
Umræða
Einn megintilgangurinn með þeim breytingum
sem urðu með grunnskólalögunum 1995
og tilheyrandi stefnumörkunarplöggum um
menntamál var að auka sjálfstæði grunnskóla
og hvetja til skólaþróunar. Niðurstöður
þessarar rannsóknar benda til þess að kennarar
telji almennt að faglegt sjálfstæði grunnskóla
sé verulegt. Um 39% kennara telja að á
þessu hafi engin breyting orðið frá 1995 en
um 43% þeirra telja að sjálfstæði skóla hafi
vaxið síðan þá. Um 18% álíta að faglegt
sjálfstæði skóla hafi minnkað. Þetta rímar vel
við niðurstöður rannsóknar Barkar Hansen,
Ólafs H. Jóhannssonar og Steinunnar Helgu
Lárusdóttur (2002) á viðhorfum skólastjóra
en mikill meirihluti þeirra taldi að faglegt
sjálfstæði skóla væri verulegt.
Það vekur aftur á móti athygli, og kann
að vera áhyggjuefni, hversu mikill munur
er á því hvernig kennarar meta faglegt
sjálfstæði skóla annars vegar og eigið faglegt
sjálfstæði hins vegar. Um 61% kennara telur
eigið faglegt sjálfstæði svipað og áður og
aðeins 23% telja að það hafi vaxið. Þetta
misræmi milli faglegs sjálfstæðis skólans
og faglegs sjálfstæðis kennaranna kann að
vera vísbending um stjórnunarhætti skólanna.
Sumir stjórnunarhættir eru þess eðlis að styðja
og styrkja kennara og má ætla að við slíkar
aðstæður verði lítill munur á faglegu sjálfstæði
skólans og faglegu sjálfstæði kennaranna. Aðrir
stjórnunarhættir einkennast af forræðishyggju
þar sem lítil áhersla er lögð á völd og áhrif
kennara. Í slíku umhverfi eru líkur á að
Mótun skólastarfs
Tímarit um menntarannsóknir, 3. árgangur 2006