Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2010, Blaðsíða 62

um árgangi danskra barna kemur fram að börn
sem alast upp í fjölskyldum þar sem ríkir mikill
óstöðugleiki eru líklegri til að lenda í erfið leik -
um; eðli málsins samkvæmt þurfa þau oftar að
skipta um skóla og aðlagast nýjum aðstæð um.
rannsóknir alberts Bandura á trú barna á
eigin getu benda til að hún byrji að mótast á
unga aldri. Þetta gerist í framhaldi af því að
barnið fæst við ýmsa hluti og aðstæður í dag -
legu umhverfi sínu. Þessar hugmyndir halda
svo áfram að þróast lífið á enda, samfara því að
einstaklingurinn öðlast nýja færni, reynslu og
skilning (Bandura, 1994).
Önnur mikilvæg uppspretta hugmynda
barnsins um eigin getu er að áliti Bandura svo -
kallað félagslegt herminám (e. social modeling).
T.d. eflist trú barns á eigin getu ef það sér
fyrirmynd, sem það lítur upp til og samsamar
sig við, takast vel að leysa viðfangsefni og
hljóta umbun fyrir. í langflestum tilvikum eru
þessar fyrirmyndir foreldrarnir. Bandura taldi
einnig að munnleg hvatning (e. verbal per -
suasion) væri líkleg til að styrkja trú á eigin
getu, t.d. ef einhver hælir nemanda eða segir
eitthvað jákvætt um hann og ýtir undir áhuga
hans á að ná ákveðnu markmiði (Bandura,
1994).
Wigfield o.fl. (1990) telja að trú á eigin
getu (e. self-efficacy), þ.e. sú fullvissa nemenda
að þeir geti sjálfir leyst viðfangsefni sem
tilheyra ákveðnum námssviðum, svo sem tungu -
málum, raungreinum eða samfélagsgreinum, sé
sá undirliggjandi þáttur sem best spái fyrir um
námsárangur og að slík trú byrji að mótast
snemma í lífi barnsins. Þeir byggja þessa stað -
hæfingu á rannsókn sinni á nemendum úr 1., 2.
og 4. bekk í tíu bandarískum skólum sem stóð
yfir í fjögur ár. meginályktun þeirra er að trú
nemenda á eigin getu á ákveðnu sviði þróist
snemma og að ekki séu bein tengsl á milli þess
að nemendum finnist einhver námsgrein spenn -
andi eða skemmtileg og trúar þeirra á eigin
getu í sömu grein. í rannsókninni kom fram að
við upphaf skólagöngu var trú nemenda á eigin
getu mismunandi, og þó að þeir tækju þátt í
fjölbreyttum námsverkefnum sem sum hver
vöktu jafnvel áhuga þeirra og þeim fannst
skemmtileg hafði það ekki afgerandi áhrif á trú
þeirra á eigin getu á þeim sviðum sem þessi
verkefni tóku til (Wigfield o.fl. 1990).
simpkins, Davies-kean og eccles (2006)
gerðu langtímarannsókn á tengslum milli við -
horfa nemenda í 5. bekk til náms á ákveðnum
sviðum og námsvals þeirra síðar. meginniður -
staða þeirra var sú að viðhorf nemenda á yngri
stigum hefðu mikil áhrif á námsval og að þeir
nemendur sem hefðu mikla trú á getu sinni á
ákveðnum sviðum væru líklegri til að velja nám
í háskóla á þeim sviðum. Þessir þættir skýra
betur gengi nemenda í námi en námsárangur,
menntun og tekjur foreldra. Því virðist trú nem -
enda á eigin getu skipta miklu máli fyrir nám í
framtíðinni.
áleitin spurning í framhaldi af umfjölluninni
um trú á eigin getu er: Hvernig má það vera að
hugmyndir um eigin getu (eða getuleysi, sé því
fyrir að fara) á einu eða fleiri sviðum náms
virðist hafa svo mikið forspárgildi um náms -
árangur? rannsakendurnir guay, marsh og
Boivin (2003) telja skýringuna að finna í eins
konar keðju- og hringvirkni þeirra þátta sem að
baki liggja, t.d. kyndi sterk trú nemanda á getu
sinni undir áhuga hans á að takast á við við -
fangs efni; þetta hvetur hann til að beita skil -
virkri námstækni, sem síðan leiðir til góðs
náms árangurs og styrkir loks trú hans á eigin
getu enn frekar.
sigrún aðalbjarnardóttir (2007) vekur
athygli á mikilvægum þætti í uppvexti barna og
unglinga sem rannsóknir sýna að hefur þýðingu
fyrir sjálfsmynd þeirra og félags- og persónu -
legan þroska og tengist jafnframt námsárangri.
Þetta eru þeir uppeldishættir sem foreldrar nota
í samskiptum við börn sín. Þeir geta verið
leiðandi, þar sem foreldrar ætlast til ábyrgrar
og þroskaðrar hegðunar af börnum sínum um
leið og þeir eru hlýir í viðmóti og sýna því
áhuga sem börnin eru að fást við í skólanum
jafnt sem annars staðar; eftirlátir, þar sem for -
eldrar eru styðjandi en setja börnum hvorki skýr
mörk né hafa miklar væntingar til þeirra; skip -
andi, þar sem þeir stjórna með boðum og bönn -
um og gera kröfur til barna sinna en eru
tilfinningalega fjarlægir þeim og loks afskipta -
lausir, þar sem uppeldið einkennist af stjórn-
og reiðuleysi. sigrún bendir á að börn og ung -
lingar sem alist hafa upp við leiðandi uppeldis -
hætti ráða yfir meiri samskiptahæfni, hafa meira
traust á sjálfum sér og ná almennt betri
námsárangri en þau börn sem búa við annars
62 Amalía Björnsdóttir, Baldur Kristjánsson og Börkur Hansen
Tímarit um menntarannsóknir, 7. árgangur 2010
Tímarit um menntarannsóknir_Layout 1 1/17/11 5:18 PM Page 62