Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2010, Blaðsíða 39

hefti fjallar mogens Ove madsen (2010) um
nauðsyn þess að endurskoða háskólalögin. að
hans mati þarf að tryggja frelsi háskóla kennara
til rannsókna og festa í lögum að háskólakenn -
arar séu hafðir með í ákvörðunum varðandi
fjárhagsáætlun og vali á faglegum forsvars -
mönnum. Til þess að þetta nái fram að ganga
þarf að breyta stjórnarformi háskólanna sem
einkennist af stjórnun ofan frá. ríkis stjórnin er
ekki hlynnt því og einnig kemur fram að stjórnir
háskólanna í kaupmannahöfn og árósum eru
andvígar slíkum breytingum. umræðan heldur
þó áfram og ekki mögulegt að segja fyrir um
hvað muni gerast.
á það var bent að hugmyndin um skólagjöld
er í sjálfu sér óháð umræðunni um einka- eða
opinberan rekstur; hún snýst aðeins um það
hvernig og hverjir greiða fyrir menntunina. Þess
vegna er eðlilegt að greina á milli umræðu um
slík gjöld og rekstrarformið. Það mætti jafnvel
velta því fyrir sér, vegna þess hve erfitt gæða -
eftirlit er og hve margslungin sú umræða er (sjá
t.d. Jón Torfa Jónasson og gyðu Jóhannsdóttir,
2008) að séu tekin skólagjöld sé ríkari ástæða
til þess að stofnunin sé opinber svo tryggja
megi að hún sé að öllu leyti innan hins stífa
ramma opinbers rekstrar.
eins og getið var í upphafi þessarar greinar
hefur mikil umræða átt sér stað á íslandi
undanfarin ár um ólíkt rekstrarform háskólanna,
þ.e.a.s. hvort háskólar skuli vera opinberir
háskólar eða einkaháskólar, m.a. í dagblöðum
og á málþingum, en síður á fræðilegum rit -
rýndum vettvangi. umræða talsmanna ólíkra
rekstrarforma hefur verið nokkuð einsleit og
ráðist af því hvaðan fólk er. Það er einkum
tvennt sem einkennir umræðuna. 1) Talsmenn
opinberra háskóla hafa bent á ójafna stöðu há -
skólanna, svo sem að ríkið fjármagnar kennslu
opinberra háskóla og einkaháskóla samkvæmt
sömu reglum og að auki fá einka háskólar að
innheimta skólagjöld. í grein Páls skúlasonar,
þáverandi rektors Háskóla íslands, í morgun -
blaðinu 8. desember 2003 er því haldið fram að
eigi að jafna þessa aðstöðu þurfi annaðhvort að
ákvarða fjárframlög til einkaháskólanna með
tilliti til þeirra skólagjalda sem þeir innheimta
eða heimila ríkisháskól unum að innheimta
skólagjöld í líkingu við einkaháskólana. síðari
kosturinn kosti laga breytingu hvað snertir
ríkisháskólana en ekki sá fyrri, þar sem umfang
fjárframlaga til einkaháskólanna komi ekki fram
í lögum. Þetta sé því á borði stjórnmálamanna.
2) Talsmenn einkaháskólanna hafa lýst þeirri
skoðun að best væri að einkavæða opinberu
háskólana. á ráðstefnunni, Skólasaga – Skóla -
stefna sem haldin var að Hólum 1. maí 2006
hélt runólfur ágústsson, rektor Háskólans á
Bifröst, því meðal annars fram að ríkisreknir
háskólar næðu sjaldan efstu sætum á alþjóð -
legum matskvörð um og tók sem dæmi að
einkareknir bandarískir háskólar væru mun ofar
á slíkum listum en ríkisreknir háskólar evrópu.
Hann hélt því síðan fram að allir íslenskir
háskólar þyrftu að fá frelsi til að afla tekna að
vild og nota þær aðferðir sem þeir teldu bestar;
innheimta skóla gjalda væri þar meðtalin. Best
væri að einka væða ríkisrekna háskóla og breyta
þeim í sjálfs eignarstofnanir eða hlutafélög;
þannig fengju þeir fullt stjórnunarfrelsi (Öflugra
samstarf og jafnvel sameiningar, 2006). Jafn -
framt hefur verið staðhæft að einkahá skólarnir
hafi veitt ríkisreknu háskólunum nauðsynlega
samkeppni; samkeppni sem þeir brugðust vel
við (ólafur stephensen, 2007).
greining á inntaki rekstrarformsins á grund -
velli þeirra viðmiða sem rakin voru hér að
framan sýnir að skynsamlegt sé að færa umræð -
una út úr klisjukenndri hugtakanotkun, tengdri
rekstrarforminu, og styðjast alfarið við þau
viðmið sem við notuðum, eða önnur af því tagi.
Þannig virðist gagnslítið að velta því fyrir sér
hvort einkarekstur eða sjálfseignarform sé hið
æskilega heldur verði að ræða vafningalaust
hvort stofnanir eigi að ráða fjármálum sínum
sjálfar (geti t.d. fjárfest að vild), lúta opinberu
fjárhagseftirliti, starfa innan starfsmannalaga
opinbera geirans, hlíta opinberu gæðakerfi eða
aðeins samkeppnisvali stúdenta, vera stýrt af
fólki utan stofnananna og kjósa stjórnunar -
fyrirkomulag sem byggist á sterku valdi stjórn -
enda, frekar en jafningjastjórnun. Jafnframt þarf
fólk að gera sér grein fyrir því að innheimta
skólagjalda er þessu ekki tengd.
abstract
The private - public distinction in Nordic
universities
in iceland there are four public universities and
three private universities that receive full per
39Hvert er eignarhaldsform norrænna háskóla?
Tímarit um menntarannsóknir, 7. árgangur 2010
Tímarit um menntarannsóknir_Layout 1 1/17/11 5:18 PM Page 39