Gripla - 01.01.1995, Blaðsíða 104

102
GRIPLA
ama sínum djúpsáran missi. Sama orðlag er notað til að lýsa harmi
Þorbjarnar við dauða Einars og sársauka Þorgeirs (10. k.) þegar Þor-
björn þrífur í svollna tá hans. Þorkell og Þorgeir ríða inn í söguna sem
einhvers konar lausnarar smábændanna og hengja Hrafnkel upp öfug-
an svo að höfuð snýr til jarðar. Þannig hefur honum og höfðingdómi
hans verið kollvarpað. Hann er ekki leystur niður fyrr en blóð er sigið
fyrir augu honum svo að hann hefur misst sjónar á jörð sinni. Hann
blindast. Þessi atburður er táknrænn fyrir þann umsnúning sem verður
á lífi hans við þann verknað sem Freyr eggjaði hann til að vinna.
Að mínu viti hefðu áheyrendur sögunnar á þrettándu og fjórtándu
öld skilið mæta vel hvað hér var á seyði. Hinn heiðni Hrafnkell er sett-
ur í gervi píslarvottar; en það sem vantar á að aðgerðin verði full-
komnuð er að lífi hans er þyrmt og hann gengur frá vettvangi tvíefldur
innra með sér. Það er reyndar torvelt að finna skýrar fyrirmyndir að
þessum pyndingum í evrópskum heimildum. Bent hefur verið á ýmsar
sundurleitar fyrirmyndir, s.s. í ritum Hómers, Saxa og í refsingum á
Englandi á þrettándu öld (Sigurður Nordal 1940:38; McKeown
1972:42-4; Hermann Pálsson 1988:95-6). Til samanburðar má enn-
fremur nefna sagnir af djöflahreinsunum (exorzismus) á miðöldum,
þar sem getið er um slíkar öfugsnúnar hengingar, líklega til að djöfull-
inn ætti hraða undankomuleið úr skrokknum til helvítis (Brown
1982:106). Tengsl við Óðin á vindga meiðinum og váðmeið Víga-Glúms
eru einnig umhugsunarverð og má vera að slíkar tilvísanir búi í arf-
sögnum sögunnar, sem höfundur sögunnar hafi síðan túlkað í ljósi
kristinnar trúarreynslu sinnar (Holtsmark 1933:133; Einar Pálsson
1988:95-100). Kollsteypan sýnir hreinsun Hrafnkels af Frey á ljósan, en
í senn táknrænan, hátt. Þessi atburður í Hrafnkels sögu er því ekki
óhugnanlegur, eins og nútímafræðimönnum hefur verið tamt að telja
(Fulk 1986:22), heldur leggur hann þvert á móti áherslu á að sagan og
Hrafnkell standi á krossgötum. Hér á eftir verði atburðir séðir frá ann-
arri hlið eða sem andhverfa. Grundvöllur að þeirri túlkun á atburðun-
um er lagður í draumnum í fyrsta kafla sögunnar.
Verknaður þessi hefur þótt framandlegur í íslensku miðaldariti og
því hefur erlendra fyrirmynda verið leitað. Eins og rakið hefur verið er
hægt að finna líkindi með honum í ritum sem voru ekki erlend á mið-
öldum, heldur almenn eign kaþólskra manna sem námu af bókum eða
sóttu kirkjur. Píslir voru alþekktar í sögum af helgum mönnum og al-
þýðlegum iðrunarfrásögnum, og því svo merkingarríkar að naumast