Gripla - 01.01.1995, Blaðsíða 216

214
GRIPLA
blandið ýkjum og ónýtt, og að það hafi verið að maklegleikum að
Benedikt Bech kvað á móti því.“ Jón hefur þó verið hallur undir álfa,
hugleiðir til dæmis álfarit Sigurðar skólameistara Stefánssonar og segir
af þeim sögur í orðabók sinni, meðal annars að álfarnir hafi dregið Sig-
urð ofan í Brúará í hefndarskyni fyrir að hann hafi ljóstrað upp um
leyndarmál þeirra (Jón Helgason, 1926:113-114).
KÖTLUDRAUMUR OG
RÍKJANDI HUGMYNDAFRÆÐI Á 17. ÖLD
Af fjölda handrita Kötludraums frá 17. öld og fram á þá 19. má ráða að
efni kvæðisins hafi verið fólki ofarlega í huga á þessum öldum. Víst er
að vandi Kötlu, sem verður uppvís að því að vera þunguð og eignast
barn með öðrum en löglegum eiginmanni sínum, hefur brunnið mjög á
körlum og konum eftir að farið var að framfylgja Stóradómi af fullri
hörku á 17. öld. Það er þó ekki röksemd fyrir því að Kötludraumur hafi
fyrst verið kveðinn eftir að Stóridómur var settur en bendir aðeins til
þess að vinsældir kvæðisins í handritum frá 17. öld gætu að minnsta
kosti skýrst af því ástandi sem dómurinn leiddi yfir þjóðina.
Munnleg geymd veldur því að sögur og kvæði eru síbreytileg og laga
sig að aðstæðum hverju sinni þannig að þau eru heimild um hugarfar
og aldarhátt á flutningstíma sínum. Sú réttlætisvitund sem býr að baki
Kötludraumi boðar mildi og fyrirgefningu vegna hjúskaparbrots eig-
inkonu. Slík mildi gengur þvert á gildandi lög í landinu eftir siðaskipti,
þegar konur voru sekar um siðferðisbrot jafnvel þótt sannað væri að
þeim hefði verið nauðgað (Inga Huld Hákonardóttir 1992:199-203).
Undir slíkum lögum hefði Kötlu dugað skammt að bera fyrir sig að
hún hafi ekki sóst eftir samförum við Kár „Alvöruson“ og verið vilja-
laust verkfæri í höndum móður hans. Vinsældir kvæðisins sýna að hug-
arheimur fjölmargra landsmanna hefur ekki verið í samræmi við lögin
eða ríkjandi trúarbrögð (sbr. líka Þorgeir Kjartansson 1982:7) heldur
staðið miklu nær því sem okkur er tamt að kenna við nútímalegt um-
burðarlyndi. Ef marka má kvæðið hefur slíkt umburðarlyndi verið
mun almennara á fyrri öldum en opinberar heimildir gætu gefið tilefni
til að ætla. Þannig sýnir dæmið af Kötludraumi að það er varasamt að
ætla alþýðu manna of mikla fylgispekt við hugmyndafræði andlegra og
veraldlegra yfirvalda.