Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2015, Side 46

45
bera þær saman við greiðslusögu viðkomandi. Hann hefur einnig tækifæri
til að fylgjast með því til hvers lánið er nýtt. Það er einfaldlega ekki hægt
að segja bankanum ósatt um ýmsa hluti; einstaklingar geta ekki logið til
um tekjur eða eyðslu þar sem bankinn sér bæði laun og útgjöld viðkom-
andi. Sama á við um fyrirtæki, þ.e. að bankinn sér bæði um tekjustreymi
og ráðstöfun fjármagns. Þannig getur bankinn skilið sauðina frá höfrunum
þegar kemur að því að lána út og síðan haft eftirlit með þeim eftir að lánið
er veitt.
Í annan stað dregur veðtaka úr þeim skaða sem hrakval og freistnivandi
geta valdið vegna þess að lánardrottnar munu fá gjaldþrot skuldunauta
bætt að einhverju leyti. Ef skuldunautur stendur ekki í skilum, getur lán-
ardrottinn leyst eignina til sín og selt til þess að fá eitthvað upp í lánsfjár-
hæðina. Ef veðið er nægilega traust skipta ósamhverfar upplýsingar ekki
lengur eins miklu máli vegna þess að áhætta lánardrottna vegna gjaldþrota
er mun minni. En veðið breytir líka miklu um hegðun skuldunautar þar
sem hann hefur sjálfur eitthvað á hættu standi hann ekki við sitt og hlýtur
því að vera ábyrgari við ráðstöfun og endurgreiðslur lánsins.
Óformlegir lánveitendur sem miðla eigin fjármagni eða annarra eiga
erfiðara með að beita sömu ráðum og bankar við lausn og hrakvals- og
freistnivandamálum. Þessi vandamál eru einnig líkleg til þess að verða
alvarlegri fyrir þá sök að þeir eru að lána aðilum sem hefur verið vísað frá
hinu formlega bankakerfi. Raunar eru lántökur og þrot Blöndalsbúðar
lýsandi dæmi um þann vanda sem fylgir óformlegum lánveitingum – og
stafar af ósamhverfum upplýsingum – þar sem framkvæmdastjóri búð-
arinnar virðist hafa sópað til sín okurlánum eftir að viðskiptabankar búð-
arinnar höfðu lokað á hann. Hver einstakur okurlánari hafði takmarkaðar
eða engar upplýsingar um stöðu búðarinnar eða um þann fjölda af öðrum
okurlánurum sem voru komnir í spilið.
Það er því ekki að undra að óformlegar lánveitingar eru oft á mjög
háum vöxtum sem geta verið á bilinu 0–200% á ársgrunni. Raunar eiga
vextir nálægt núlli yfirleitt við lán innan fjölskyldu eða á milli vina en
lán á þessum óformlega lánamarkaði á milli óskyldra aðila eru yfirleitt til
skamms tíma og á geipiháum vöxtum.28 Þessir háu vextir hafa einnig verið
skýrðir með vísan til þess hvað innheimta er erfið á óformlegum lánum,
28 Sjá yfirlit yfir óformlega lánamarkaði hjá Nicoletta Batini, young-Bae Kim, Paul
Levine og Emanuela Lotti, „informal Labour and Credit Markets: A Survey“. iMF
Working paper, febrúar 2010.
OKURMÁLiN Í AUSTURSTRæTi